صادق پرتانی
محمدرضا مجدزاده طباطبایی - استادیار مهندسی رودخانه، دانشگاه صنعت آب و برق
بیتا آیتی - استادیار مهندسی محیط زیست، دانشگاه تربیت مدرس
سیدعباس موسوی نائینی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی عمران، مهندسی آب - دانشگاه تربیت مدرس

رودخانه ها مهمترین منابع حیاتی طبیعت، کانون توسعه و ش ریان های حیاتی هر کشور محسوب می شوند . لذا حفاظت و بهره برداری خردمندانه از آنها نیاز به دلیل و برهان زیادی ندارد . تغییر ویژگی های بیوفیزیکی و شیمیایی و عملکرد رودخانه ها در طول مسیر گسترده خود از مبدا تا مقصد آنها زیستگاه های متنوع، منحصر به فرد و پیچیده ای را به وجود آورده است که تنها از طریق تبیین مؤلفه های اقلیمی ، توپوگرافی و زمین شناسی محیط و بافتی گسترده تر از مسیر بستر آنها قابل توضیح هستند . رودخانه ها جدا از تغییرات طبیعی خود امروزه تحت تاثیر فعالیت های موثر انسان جهت کاهش مخاطرات طبیعی و بهره برداری بیشینه، در معرض دگرگونی های مخرب ژرفی قرار دارند . در این مقاله با مطالعه تغییرات مورفولوژی رودخانه ها ناشی از روش های سازه ای مهار سیلاب - که در دو گروه سازه های تقاطعی و همسو مورد مطالعه قرار می گیرند - به بررسی آثار بلندمدت و کوتاه مدت آنها بر مورفولوژی و اثرات متناظر آن بر محیط زیست رودخانه پرداخته می شود . با توجه به اینکه در راستای بهینه سازی و اصلاح مسیر رودخانه جهت کنترل سیلاب، نحوه رسوب گذاری و فرسایش رودخانه در طول مسیر دستخوش تغییراتی می شود، این تحقیق به بررسی میزان، شدت و دوام اثر آن روی مولفه های بزرگ مقیاس و کوچک مقیاس مورفولوژیکی و آثار مستقیم و غیرمستقیم آن بر اکوسیستم رودخانه پرداخته است . نتایج این مطالعه نشان می دهد تحلیل دینامیک مورفولوژی رودخانه در قبال جمعیت های طبیعی و منابع اکولوژیکی در سیلاب های بزرگ و در دوره های تسکین سیلاب، آثار پا یدار و پنهان مخاطره آمیزی را در اکوسیستم رودخانه درپی دارد که بررسی آن را در طراحی سازه های کنترل سیلاب ضروری می نماید .

تغییرات مورفولوژی رودخانه، اثرات زیست محیطی، سازه های کنترل سیلاب، رسوب گذاری و فرسایش