انوشه طاهری - دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر تهران،
فرهاد خسروی بیژائم - دکترای پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

هنرمندان در طول ادوار مختلف تاریخی با توسل به خط، سطح و رنگ، دنیای مورد نظر خود را بیان کرده اند. در قرن های دهم و یازدهم هجری، با توجه به شرایط خوب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تحت تاثیر اقتدار حکومت صفوی، شاهد رشد بی نظیر هنر و صنعت پارچه بافی و غنای رنگ و نقش در این دو سده هستیم. یکی از رایج ترین این نقوش، تصاویر متعددی از نقش مایه های انسانی است که به گون های متنوعی در پارچجه های نفیس این دوره نقش بسته است. این پژوهش، به منظور دستیابی به مضامین رایج و مورد علاقه هنرمندان برای نقش اندازی پارچه ها، صورت پذیرفته است. بدین منظور آثار نفیس موزه ای موجود در موزه های مطرح دنیا مورد مطالعه فرمی و مضمونی قرار گرفته است. در این راستا، جامعه آماری حاوی بیش از 112 قطعه پارچه موجود مورد مطالعه فرمی قرار گرفته که در آن میان، بیش از 30 نمونه حاوی نقش مایه های انسانی به عنوان نمونه های آماری، تحلیل مضمونی شده است. نتایج مطالعات نشان می دهد که مضامین به کار رفته را می توان در پنج گروه مختلف دسته بندی نمود. برخی از این نقوش، روایتگر مضامین مذهبی مسیحیت هستند. در گروهی دیگر، موضوعات تاریخی مانند اسارت گرجیان در دوره صفوی تصویرگری شده است. چندین نمونه موجود در برگیرنده مضامین ادبی مانند خسرو و شیرین و لیلی و مجنون هستند. همچنین نتایج نشان دهنده آن است که در کنار این سه مورد، مضامین برگرفته از زندگی روزمره بیشترین کاربری را داشته است. علاوه بر این موارد، گروه پنجم، شامل به کارگیری صرفا تزیینی نقش مایه های انسانی در پارچه های این دوره است.

پارچه های صفوی، نقوش انسانی، مضامین نقوش