پرویز عبدی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان
محمدرضا حسنلو - دانشجوی کارشناس ارشد آبخیزداری دانشگاه تربیت مدرس

کشور ایران بنا به موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه خشک جهان به شمار می رود. در بسیاری ازمناطق کشور که جزء مناطق خشک محسوب می شود، تامین آب مورد نیاز همواره از مشکلات اساسی آن بوده است. در حالیکه نیمی از سطح کشور، پوشیده از نهشته های کواترنری می باشد که در بین اینها نهشته های آبرفتی وجود دارد که از استعداد ذخیره سیلاب برخوردار هستند. استان زنجان در شمال غربی ایران قرار داشته و دارای اقلیم خشک و نیمه خشک می باشد. متوسط بارندگی استان 360 میلیمتر در سال است. نهشته های کواترنری استان زنجان باگستردگی بیش از 8941 کیلومتر مربع با مشخصه های متنوع، قابلیتهای برای اهداف مختلف مورد نیاز زندگی بشری را دانرد، شناسایی این قابلیتها در استفاده بهینه از آنها کمک موثری خواهد نمود. لذا در این تحقیق به بررسی مشخصه های زمین شناختی نهشته های کواترنر پرداخته می شوده و با استفاده از نتایج حاصل از این بررسیها اقدام به مکان یابی مقدماتی محلهای مناسب برای اجرا و توسه طرح های آبخوانداری میگردد. برای این منظور ضمن مطالعه منابع علمی و کاربردی موجود دراین زمینه، اقدام به جمع آوری داده هایی همانند نقشه های مختلف و مورد نیاز از منطقه (زمین شناسی و توپوگرافی) ، نتایچ و اطلاعات مطالعات قبلی انجام شده وسایر آمار و اطلاعات موجود جمع آوری گردید. در مرحله تبعد به صورت گزینشی اقدام به پیمایش و مطالعه صحرایی شد. در ادامه با استفاده از این داده ها و تصاویر ماهواره ای نقشه پراکنش آبرفتهای کواترنری در سطح استان و محیط سیستم (GIS) تهیه گردید. سپس با توجه به امکانات و اطلاعات موجود، مانند چاههای اکتشاف، پیزومتری و بهره برداری از منابع آب زیر زمینی و همچنین بعضا وجود لاگهای ژئوالکتریک و مطالعات تفضیلی صورت گرفته، از طریق مطالعه مشخصه های زمین شناسی مورد اشاره، نقشه آبخوانهای آبرفتی موجود ترسیم و خصوصیات فیزیکی وهیدرودینامیکی آنها مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده از این روش از مساحت 22164 کیلومتر مربع سطح استان، حدود 8941 کیلومتر مربع مربوط به آبرفتهای کواترنری است که حدود 40 درصد کل سطح را شامل می شود. این مناطق عمدتا به صورت دشت بوده و شامل پنج دشت، زنجان، سجاس، طارم، ماهنشان- انگوران و گل تپه – زرین آباد می باشد. کل مساحت آبخوانهای موجود در این مناطق در حدود 3350 کیلومتر مربع است که در حدود 37 درصد کل مساحت آبرفتهای کواترنری را شامل شده و حجم ذخیره کل آن با توجه به ضریب ذخیره در هر منطقه 8690 میلیون متر مکعب (MCM) است که از این حجم در حدود 3568 MCM (41 درصد کل حجم آبخوانها) دارای استعداد و پتانسیل ذخیره سازی آب، از طریق اجرا و توسعه طرح های آبخوانداری را دارا می باشد. از طرف دیگر بر اساس بیلان آبی سالانه استان، بطور متوسط سالانه 1410 MCM ، از روانابهای استان بدون استفاده از دسترس خارج می شود، در حالیکه کمبود آب و خشکسالی ، همواره از مشکلات اصلی و اساسی منطقه بوده است. از این رو با توجه به وجود این پتانسیلها در سطح استان باید با انجام مطلعات مورد نیاز در محلهای مناسب، رعایت حقابه ها، اقدام به طراحی، اجرا و توسعه پروژه های آبخوانداری در سطح استان نمود تا ای این طریق بتوان چاره ای برای بر زخم کهنه کم آبی و خشکسالی منطقه اندیشید.

زمین شناسی ، آبرفتهای کواترنری ، آبخوانداری ، تغذیه مصنوعی آبهای زیر زمینی ، استان زنجان