قاسم مجتهدی - کارشناس پژوهشی، مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان
پرویز عبدی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان

وقوع خشکسالی در چند سال اخیر در سطح جهان و کشور ما اهمیت و نقش حیاتی آب را بیشتر از گذشته برای همگان روشن کرد. بطوریکه جامعه انسانی بخوبی دریافت با وجود پیشرفت ها عظیمی که در زمینه تکنولوژیهای مختلف عاید بشر شده ولی هنوز در مقابله با شرایط طبیعی همچون خشکسالی ناتوان بوده و نیاز به مطالعه و ارائه راهکارهای مناسب و کاربردی برای مقابله با اینگونه رخدادهای طبیعی است. دشت زنجان در شمال غربی ایران، دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است. هدف از این مطالعه بررسی بحران آبی بوجود آمده در چند سال اخیر در دشت زنجان می باشد، تا ضمن شناخت ابعاد مختلف بحران، بتان راهکارهایی برای مقابله با آن اتخاذ نموده و از این طریق تا حد ممکن تبعات و پی آمدهای زیانبار آن را کاهش داد. بدین منظور بر اساس اطلاعات و آمار موجود و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) وضعیت منابع آب دشت زنجان مورد بررسی قرار گرفته و معادله بیلان برای آن حل گردید و بر این اساس شدت و میزان بحران آبی بوجود آمده در منطقه ارزیابی شد. با توجه به نتایج بدست آمده و استعدادها و پتانسیلهای موجود در منطقه جهت مقابله با مشکل کم آبی دو گزینه ذخیره سطحی و زیر زمینی آب، بررسی و با توجه به مزایا و معایب این دو روش و شرایط منطقه ای گزینه مناسب پیشنهاد می شود. بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیق استفاده از مخازن سطحی می تواند بعنوان یک راهکار منطقه ای برای مقابله با کم آبی مطرح شود و یک ذخیره محدود از آب برای استفاده فراهم آید. ولی با توجه به محدودیتهای مالی و فنی بعنوان یک راهکار مناسب و کلی قابل توصیه نمی باشد. دشت زنجان دارای سفره آب زیر زمینی مناسب با وسعت حدود 550 کیلومتر مربع می باشد که بیش از 600 متر مکعب از حجم آن خالی است که می توان با اجرای طرح های تغذیه مصنوعی در منطقه روانابهای سطحی که سالانه نزدیک به 200 میلیون متر مکعب است را بداخل این سفره تزریق و درآن ذخیره نمود. بر اساس تجربیات بدست آمده در منطقه تلفیق این دو گزینه یعنی استفاده از مخازن آب سطحی و زیر زمینی نتایج بهتری دارد. بطوریکه ضمن کنترل و مهار سیلابهای منطقه ای و ذخیره سازی آب، می توان آب ذخیره شده را به مناطق مستعد از نظر تغذیه مصنوعی انتقال داده و در سفره آب زیر زمینی ذخیره کرد و از این طریق یک مدیریت مناسب و پایدار برای استفاده از منابع آب منطقه و مقابله با کم آبی ها و خشکسالیهای منطقه ای اعمال نمود.

دشت زنجان ، منابع آب ، خشکسالی ، تغذیه مصنوعی آبهای زیر زمینی ، سد خاکی