محمد خسروشاهی - استادیار پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
محمد درویش - مربی پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
شیرین حمدخان - استادیار مرکز تحقیقات بین المللی بیابان-دانشگاه تهران
سیدجعفر سیداخلاقی - مربی پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

بیابان بعنوان یک محیط و یا یک مکان جغرافیایی شناخته می شود که در سیمای عمومی آنها عواملی مانند اقلیم، پوشش گیاهی , ژئومورفولوژی , هیدرولوژی , زمین شناسی، خاک و مشخصه های فن و فلور دخالت دارند . به همین دلیل برای تعیین قلمرو بیابان باید آن دسته از علوم زمین که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در پیدایش شرایط بیابانی سهمی بعهده دارند مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله قلمرو بیابانهای ایران از جنبه عوامل محیط طبیعی و موثر در تشکیل آنها از جمله زمین شناسی، اقلیم شناسی، آب شناسی، پیکر شناسی زمین (ژئومرفولوژی) مورد بررسی قرار گرفته و با یکدیگر مقایسه شده اند. برای این کار و برای تفکیک قلمرو بیابانها با توجه به شاخص های در نظر گرفته شده برای هر معیار ابتدا محدوده های مورد نظر هر شاخص در نقشه های استانی و سپس در گسره کشور شناسایی و در محیط GIS رقومی گردید سپس با بررسی کارگاهی و کنترل میدانی نقشه های تهیه شده و اطمینان از صحت کارهای انجام شده و همچنین تعیین سیستم مختصات کشوری و زمین مرجعی و انتخاب نقاط کنترل و راهنما، با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نقشه سراسری بیابان های ایران تهیه شد. نتایج حاصل نشان داد مساحت مناطق بیابانی ایران از جنبه اقلیم شناسی معادل 700991 کیلومتر مربع ، از جنبه زمین ساختی 208041 کیلومتر مربع، از دیدگاه ژئومرفولوژی 287316 کیلومتر مربع می باشد. تفاوت اعداد و ارقام مربوط به مساحت بیابانهای ایران از جنبه عوامل مختلف بیانگر این واقعیت است که محدوده بیابان های طبیعی را نمی توان تنها با در نظر گرفتن یک یا دو عامل محیطی مورد مطالعه قرار داده و تفکیک کرد بلکه برای شناسایی و تفکیک این مناطق باید اثر مشترک تمامی عوامل موثر در تشکیل بیابان ها را در نظر گرفت.