عرازمحمد نوری راد دوجی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان
ابوالقاسم خدابنده - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
محمد نعمتی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان
فرامرز سیدی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان

در سال 1385 بمنظور ارزیابی ترکیب پذیری عمومی و خصوصی 5 والد مادری(CMS) و 5 والد پدری آفتابگردان ( Restorer) و بررسی اثرات ژن در توارث برخی صفات کمی هیبریدهای آنها در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد، این والدین به روش لاین × تستر تلاقی گردیدند. در سال 1386 تلاقیهای حاصل ( 25 هیبرید F1) بهمراه رقم هیبرید هایسون 33 (شاهد) در یک طرح بلوکهای کامل تصادفی درسه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. اثرات ژنوتیپ و تلاقیها برتمام صفات مورد بررسی بجز قطر طبق کاملاً معنی دار بود. تجزیه تلاقیها به اجزای خود نشان داد که اثر لاین بر تمام صفات مورد بررسی و اثر تستر نیز بر کلیه صفات مورد بررسی بجز درصد روغن معنی دار بود. برآورد ترکیب پذیری عمومی لاینها و تسترها نشان داد که تسترهای شماره 1و 5، لاینهای 3و 4، بخاطرGCA منفی و کاملاً معنی دار از نظر طول دوره رویش و ارتفاع بوته میتوانند برای زودرس و پا کوتاه کردن نتاج به کار گرفته شوند. تستر 2 و لاینهای 2و 5 نیز بواسط داشتن GCA مثبت و معنی دار در سطح 1% میتوانند باعث افزایش عملکرد دانه، درصد روغن و در نهایت عملکرد روغن در هیبریدهای خود شوند. برآورد ترکی بپذیری خصوصی والدین نشان داد که تلاقیهای T1XL2، T3XL1، T2XL3 و T5XL4 بدلیل داشتن SCA منفی و معنی دار از نظر طول دوره روش میتوانند باعث زودرس شدن نتاج شوند. دراین بررسی تلاقیهای T2XL5 و T2XL2 بترتیب با 2/626 و 2/442 تن دانه در هکتار بالاترین عملکردهای دانه را به خود اختصاص دادند. این تلاقیها که خود نتاج بهترین تستر و لاینهای مورد بررسی در این آزمایش بودند، از نظر عملکرد دانه و روغن برتری کاملاً معنی دار نسبت به شاهد (هایسون 33 ) داشتند. تنایج اجزای واریانس ژنتیکی حاکی از آن بود که در این تلاقیها در بیشتر صفات مورد بررسی سهم واریانس افزایشی بیش از واریانس غیر افزایشی بوده است. لذا اصلاح صفات فوق در لاینهای مشابه با استفاده از روشهای کلاسیک (گزینش دوره ای) برای افزایش قابلیت ترکیب عمومی موثرتر خواهد بود.

هیبرید آفتابگردان، ترکیب پذیری عمومی و خصوصی، هتروزیس