عنایت اله رحمتی - کارشناس ارشد آبخیزداری
سادات فیض نیا - استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

فرسایش علاوه بر خسارات مستقیم، دارای عوارض فرعی و غیر مستقیم نیز می باشد. لذا لازم است چگونگی بوجود آمدن این پدیده و روش های اندازه گیری میزان فرسایش و همچنین روش های جلوگیری از آن هرچه دقیقتر و بیشتر مورد شناسایی قرار گیرد، در راستای تعیین این اثرات، منطقه نوژیان که یکی از مناطق حساس به فرسایش در آبخیز دز و استان لرستان بوده، مدل هیدروفیزیکی انتخاب و نسبت به اجرای آن بشرح زیر اقدام گردید: 1) با توجه به اینکه مدل هیدروفیزیکی برآورد پتانسیل رسوبدهی، روش جدیدی بوده و زائیده اندیشه و تفکر متخصصان داخلی کشور می باشد یکی از اهداف طرح، بررسی کارائی آن در حوزه های مختلف کشور می باشد. 2) جهت انجام کار ابتدا حوزه بر اسا واحدهای هیدرولوژی عمده به شش زیر حوزه آبخیز تفسیم و در هر کدام از زیر حوزه ها کلیه عوامل هیدروفیزیکی موثر مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت. 3) برای انتخاب مناسب ترین عوامل هیدروفیزیکی نقشه های خاکشناسی و زمین شناسی و ضرایب توپوگرافی شامل ضرایب R2 , R1 مورد بررسی قرار گرفتند. سپس با در نظر گرفتن کمترین مقادیر دامنه تغییرات عوامل در وضعیت موجود عرصه تحقیق، در نهایت مدل مورد نظر با امتزاج نقشه قابلیت فرسایش که خود منتج از تفسیر نقشه زمین شناسی بود، با بکارگیری ضریب توپوگرافی (R1) اجرا گردید و پتانسیل در هر یک از واحدهای هیدرولوژی زیر حوزه های آبخیز در عرصه تحقیق محاسبه شد. 4) با مشخص شدن پتانسیل رسوبدهی هر یک از زیر حوزه ها و با در دست داشتن آمار رسوب سی ساله ایستگاه هیدرومتری و رسوب سنجی واقع در خروجی حوزه، درصدهای پتانسیل در مقدار واقعی رسوب دخالت داده شد، و مقادیر رسوب حاصل از هر کدام از زیر حوزه ها تعیین گردید. 5) نتیجه حاصل از این تحقیق نشان داد که مدل هیدروفیزیکی را با توجه به دقت آن می توان در دیگر نقاط کشور نیز مورد استفاده قرار داده و تکرار تحقیق مشابه در چند حوزه آبخیز نیز عملی گردد از آنجائیکه با مدل هیدروفیزیکی ، رسوبدهی در زیر حوزه های آبخیز موجود در یک آبخیز نیز عملی گردد. از آنجاییکه با مدل هیدروفیزیکی، رسوبدهی در زیر حوزه های آبخیز موجود در یک آبخیز بر حسب اولویت قابل محاسبه می باشد از این رو می توان از این مدل برای برنامه ریزی های مطالعاتی و اجرائی مبارزه ومهار فرسایش و طرح های آبخیزداری به نحو مطلوب استفاده نمود.