محسن کریمی - کارشناس شیمی جو، ازن و آلودگی هوا، اداره کل هواشناسی استان اصفهان
حسین درخشان - کارشناس هواشناسی همدیدی، اداره کل هواشناسی استان فارس

پایداری جوی ناشی از وارونگی دمایی یکی از مهمترین علل افزایش پتانسیل آلودگی هوا به خصوص در کلان شهرها از جمله شهر اصفهان است. به طور طبیعی در لایه تحتانی جو (تروپوسفر) با افزایش ارتفاع، دما بطور آدیاباتیک خشک (بی درو ) کاهش می یابد، یعنی هوای سطح زمین که در مجاورت زیست کره واقع شده گرمتر از سطوح بالاتر است، لذا در چنین شرایطی نوسانات عمودی جو به راحتی مهیا شده و هوای سطح زمین با هوای پاک و پاکیزه سطوح بالایی جابه جایی صورت داده و تهویه طبیعی به این شکل انجام می گیرد. اگر شرایط به گونه ای باشد که با افزایش ارتفاع دما نیز افزایش یابد، یعنی هوای مجاور سطح زمین سردتر از سطوح بالایی باشد، در این حالت جابه جایی عمودی جو متوقف شده و هوای سطح زمین به حالت پایدار مسکوت می گردد، به چنین حالتی وارونگی دمایی یا اینورژن گفته می شود، و از آنجایی که منابع آلاینده هوا، به طور دائم آلاینده های خود را در داخل لایه سطحی تزریق می کنند، لذا غلظت آلاینده ها در این شرایط به شدت افزایش می یابد . آلودگی هوا موقعی به شدیدترین حد خود می رسد که پدیده وا رونگی، با ارتفاع کم و برای مدت طولانی تر در هوای شهر باقی بماند . در واقع لایه اینورژن با ارتفاع کم و مدت زمان مدید، حائل پایدار و ساکنی ایجاد می کند که مانع اختلاط این سطح با سطوح بالایی شده و با افزایش غلظت آلاینده ها در زیر آن، آلودگی هوا تشدید می شود. در این مقاله به بررسی موردی اینورژن شهر اصفهان پرداخته شده است، بدین منظور اطلاعات جو بالای ایستگاه اصفهان طی سال های ١٩٩١ لغایت ١٩٩٣ میلادی در ساعت ٠٠ گرینویچ ( ٣,٥ بامداد محلی)، جمع آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که وارونگی دما یی طی دوره مورد پژوهش در شهر اصفهان، در تمام فصول سال برقرار بوده و به دلیل واجد بودن شرایط اینورژن، پایداری جوی سطح زمین برقرار بوده است و ٨٠ درصد از روزهای ٣ سال مورد بررسی شرایط اینورژن حاکم بوده است اما ارتفاع لایه وارونگی با تغییر فصول، تغییراتی داشته است و کمترین قطر لایه وارونگی حدود ٤٠ متر در ماه مارس و بیشترین قطر لایه وارونگی در حدود ١٢١٢ متر در ماه نوامبر بوده است.

آلودگی هوا، اینورژن (وارونگی دمایی)، ارتفاع لایه اینورژن