فرزاد بیات موحد - مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام زنجان

انرژی خورشیدی مهمترین عامل مؤثر درتبخیر وتعرق بوده وهرگونه تغییردرمیزان انرژی رسیده به سطح زمین، میتواند در میزان آن مؤثر باشد . هرچند در اکثر مدلهای موجود برآورد پتانسیل تبخیر وتعرق (ت.ت.پ)، میزان تابش خورشیدی رسیده به سطح زمین درنظرگرفته شد ه است، اما کمتر توجهی به جهت شیب آن داشته اند . درحالیکه تنوع موجود در دریافت انرژی خورشیدی در مناطق کوهستانی نیمه خشک که از اختلاف جهتها وشیبها ناشی میشود، موجب اختلاف نسبی زیاد درتبخیر رطوبت خاک وتعرق گیاه در شیبهای رو به جنوب نسبت به شیبهای شمالی خواهد شد. دراین مقاله سعی براین است که با اثر دادن ارتفاع وجهت شیب، روشهای متداول برآورد ت.ت.پ، نسبت به آنها اصلاح گردد . برای این منظور، ابتدا با استفاده ازچند مدل ساده، میزان انرژی خورشیدی رسیده به سطح زمین با توجه به ارتفاع وجهت، برآورد وسپس مقادیر برآورد شده انرژی رسیده به زمین برای هرجهت با استفاده از یک مدل دیگرتبدیل به میزان ت.ت.پ شد. ازاین مقادیر، ضرایبی برای تأثیر دادن اثر جهت بمنظور تصحیح میزان تبخیروتعرق محاسبه شده با استفاده از مدلهای متداول برآورد ت.ت.پ (مانند بلانی -کریدل ) استخراج گردید . سپس با برقرا ری رابطه رگرسیونی بین میزان ت.ت.پ محاسبه شده برای ۱۲ ایستگاه موجود در منطقه مورد نظر با ارتفاع هر ایستگاه، برای هر ارتفاع معین میزان ت.ت.پ محاسبه شد . ضرایب بدست آمده ازبرآورد ت.ت.پ با استفاده ازانرژی تابشی برای هر جهت در مرحله اول، نشان داد که میزان ت.ت.پ درجهتهای جنوبی ۳۶ درصد بیشتر از جهتهای شمالی درارتفاع معین است . در مرحله بعد، با وارد نمودن نقشه توپوگرافی حوزه آبخیز زنجانرود به محیط یک سامانه حوزه آبخیز زنجانرود به محیط یک سامانه GIS، نقشه DEM تهیه وسپس به تهیه نقشه جهت شیب اقدام شد . این نقشه نشان داد که جهت رو به غرب بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده است . پس از ساخت نقشه ت.ت.پ با استفاده از رابطه حاصل از همبستگی ارتفاع ایستگاهها با میزان ت .ت.پ محاسبه شده هر ایستگاه، ضرایب بدست آمده در مرحله اول برای هر جهت، به نقشه جدید ت.ت.پ اعمال ونقشه فوق با توجه به تغییرات ارتفاع وجهت شیب اصلاح گر دید. با استفاده ازجدول اطلاعات این نقشه، مقادیر هرسلول جمع ومیانگین ت.ت.پ برای کل حوزه برآورد شد که مقدار آن ۱۲۲۷ میلیمتر می باشد.

تبخیر وتعرق پتانسیل، سامانه اطلاعات جغرافیایی، زنجانرود،