علی ملک شاهی مقدم - پژوهشگر علوم تغذیه، دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
فاطمه نوع پرست - دانشجوی سال ششم، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
احمد ساعدی صومعه علیا - استادیار، دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران

آب مادر پدیدههای عالم وگنجینهای مشترک برای انسانهاست که باید به نسلهای آتی سپرده شود. درگذشته، چالش های مربوط به آب در مقیاس محلی مطرح بوده، اما امروزه بحران مزبور در سطح جهانی بروز یافته است. توسعه صنعتی، رفاه انسانی، سلامت و امنیت غذایی، همگی در گرو بهره وری بهینه از منابع آبی هستند. بحران آب می تواند نقش بسزایی را در ایجاد ناامنی غذایی در جامعه ایفا نماید. با توجه به مورد اخیر، در چکیده حاضر به تحلیل اجمالی نقش احتمالیبحران کمبود آب بر امنیت غذایی یکی از استانهای کم آب ایران، یعنی استان قم پرداخته ایم. بنابر آخرین تعریف ارائه شده، امنیت غذایی عبارت است از دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی همه افراد، در تمام اوقات به غذای کافی، ایمن و مغذی، اغذیه ای که نیازهای مربوط به رژیم غذایی افراد را برای زندگی سالم و فعال برآورده سازد. در سالیان اخیر، با توجه به شعارهای تعیین شده توسط رهبر انقلاب در ابتدای سال، ارزش واژه اقتصاد از منظر ایشان مشخص می گردد. امنیت غذایی نیز یکی از مهمترین ارکان اقتصاد مقاومتی است. مرور نتایج سامانه ملی پایش امنیت غذا و تغذیه در ایران (پژوهش سمپات) در سال 1391 ، نشان دهنده آن است که استان قم همانند استانهای اصفهان، تهران، سمنان و یزد، در شرایط بسیار امن غذایی قرار دارد. فارغ از جایگاه کنونی استان مذکور در این رتبه بندی، امروزه ثابت شده است که بحران کمبود آب همزمان با رشد جمعیت و افزایش سرانه مصرف، میتواند به یکی از بزرگترین معضلات در زمینه امنیت غذایی تبدیل گردد. کاهش 47 درصدی روان آبها در سال 1392 به دلیل تقلیل نرخ بارندگی نسبت به سال پیشین و همچنین رشد 8 درصدی و ناموزون مصرف آب، سبب گردیده تا در حال حاضر، استان قم در زمره کلان شهرهای دچار تنش کم آبی قرارگیرد. علاوه بر این، مصرف بی رویه منابع زیرزمینی و قناتها در این استان منجر بدین امر گشته که میزان نمک زمینهای کشاورزی بالا رفته و اراضی بسیار خوب به نابودی کشیده شوند. هم اکنون، زمین-های کشاورزی استان قم به کمتر از 400 هکتار رسیده اند. بخش کشاورزی ایران، با صرف حدود 92 درصد آبهای قابل استحصال، بزرگترین مصرف کننده این ماده حیاتی بوده، اما در عین حال با بهبود وضعیت خویش میتواند یکی از مهمترین ارکان ارتقای امنیت غذایی جامعه باشد. با توجه به تعریف امنیت غذایی و نقش بسیار تاثیرگذار تنش کم آبی در بروز ناامنی غذایی (به سادهترین شکل با نابودی زمینهای کشاورزی و افت تولید)، در صورت ادامه یافتن بحران آب، امکان تغییر و نزول رتبه بسیار امن غذایی استان قم محتمل میباشد. با در نظر گرفتن همبستگی وفور آب و امنیت غذایی، مدیریت بهینه مصرف آب با اندازه گیری دقیق نیاز واقعی، پایش مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی طی سال های متوالی، استفاده از بذرهای اصلاح شده، ارتقای کیفیت باروری خاک، آموزش همگانی و ترغیب مردم و کشاورزان به صرفه جویی، میتوانند در این زمینه مفید واقع شوند. البته لازم به ذکر است که عوامل بسیاری بر شاخص امنیت غذایی اثرگذار بوده و با توجه به اهمیت مذهبی- سیاسی استان قم، در این خصوص به سادگی نمیتوان ابراز عقیده نمود و نیاز به انجام پژوهشی جامع حس میگردد.

امنیت غذایی، پژوهش سمپات، تنش کمآبی، کشاورزی، استان قم