زرین نصری - استادیار مهندسی شیمی عضو هیئت علمی پژوهشی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران پژوهشکده فناوری های شیمیایی، تهران

فرایند استخراج از گیاهان دارویی بر این اصل استوار است که وقتی یک گیاه در تماس با یک حلال قرار می گیرد اجزا قابل حل در گیاه وارد حلال می شود در این فرایند اختلاف غلظت بین فازهای جامد و مایع به عنوان نیروی محرکه انتقال جرم بین دو فاز است یک مرحله از فرایند استخراج به عنوان دستگاهی است که در آن دو فاز در مجاورت یکدیگر قرار گرفته و در اثر انتقال جرم به سمت حالت تعادل با هم پیش می رود . در فرایند تک مرحله ای در صورتی که زمان تماس بین دو فاز به اندازه ای زیاد باشد که هنگام خروج از مرحله حالت تعادل بین دو فاز برقرار گردد مرحله ایده آل نامیده می شود . چنانچه در فرایند استخراج میزان تغییر غلظت جزء مورد نظر به اندازه ای باشد که نتوان آن را در یک مرحله انجام داد لازم است از سیستمی متشکل از چند مرحله استفاده نمود . انواع فرایندهای استخراج چند مرحله ای شامل فرایند استخراج با جریان هم جهت (cocurrent)، جریان متقاطع (cross current) و جریان متقابل (counter current) می باشد فرایند جریان متقابل در مقایسه با سایر انواع مجموعه ها دارای راندمان جداسازی بالاتری است بنابراین با مقادیر ثابت شدت جریان دو فاز و با تعداد مراحل جداسازی کمتر می توان به تغییر مورد نظر در غلظت فازها رسید. در این مطالعه چگونگی کاربرد روش استخراج چند مرحله ای جریان متقابل بر استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی در صنعت شرح داده شده و راندمان استخراج این روش با راندمان استخراج روش های متداول شامل استخراج یک مرحله ای استخراج با کمک مایکروویو، استخراج اولتراسونیکف استخراج سوکسله و استخراج در شرایط محیط بر اساس مطالعات صورت گرفته مقایسه شده است بررسی ها نشان می دهد که فرایند استخراج چند مرحله ای جریان متقابل بالاترین راندمان را نسبت به سایر روش ها دارد و باعث صرفه جویی قابل ملاحظه ای در زمان، انرژی و مصرف حلال می گردد.

استخراج چند مرحله ای، گیاهان دارویی، استخراج counter current