بابک پورقهرمانی - استادیار دکترای حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه
اسمعیل ترابی - دانشجوی دکترای تخصصی حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه

بزه دیده شناسی در ادامه بحث های علمی مربوط به علت شناسی جنایی و در بستر جرم شناسی متولد شد. در این بعد از مطالعات جرم شناسی، بزه دیده نیز به عنوان یکی از علت های بوجود آمدن پدیده مجرمانه و سهم و نقش این کنشگر در فرایند تکوین جرم در کنار سایر علل مورد توجه قرار گرفت. این رویکرد به بزه دیده رویکری بر پایه علت شناسی تحت عنوان victimology است. توجه صرف به این رویکرد باعث گردید که بزه دیدگان به عنوان فراموش شدگان دستگاه عدالت تلقی شوند از این رو، اندیشه حمایت از بزه دیدگان و بزه دیده شناسی حمایتی به عنوان رویکردی دیگر از بزه دیده در سده بیستم احیاء و موجب بازاندیشی در مورد جایگاه بزه دیده به عنوان یک شخص با کرامت های والای انسانی در نظام عدالت جنایی شد. رویکرد اخیر؛ به دنبال تصویب اعلامیه اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان و قربانیان سوء استفاده از قدرت (1985) نظام های کیفری جهان را متحول و زمینه پیش بینی قوانین و مقررات حمایتی برای بزه دیدگان را مهیا ساخت و جامعه جهانی این واقعیت را پذیرفت که بزه دیدگان بعنوان اصلی ترین متضرران از پدیده مجرمانه شایسته حمایت هستند بنابراین در قوانین خود (بویژه در مقررات مربوط به دادرسی) سیاست جنایی حمایتی در مورد بزه دیده را پیش گرفتند و انواع حمایت های قانونی برای این شخص انسانی را به رسمیت شناختند در کنار این حمایت های قانونی یا حقوقی، حمایت های بالینی نیز امروزه به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر برای حمایت از بزه دیدگان و قربانیان به شمار می آید. مقاله حاضر بازتابی از همین اصول و حمایت های حقوقی و بالینی بوده و مهمترین حقوق انسانی و اخلاقی بزه دیده را به عنوان یک شهروند در طول فرایند دادرسی کیفری که در قانون جدید آیین دادرسی کیفری مورد عنایت و توجه قانونگذار قرار گرفته، بررسی می کند.

بزه دیده، مدعی خصوصی، دادرسی عادلانه ،حقوق شهروندی،امنیت