شهرام علمداری - موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران - تهران
فرهاد صدیق تنکابنی - موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران - تهران
اسماعیل شعبانزاده زیدهی - موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران - تهران

بیان مسئله و ضرورت ها : درطول دو دهه گذشته حوادث غیرمترقبه طبیعی درسراسر دنیـا منجربـه مـرگ حـداقل 3 میلیـون نفرشده است و 800 میلیون انسان دیگر را به نحوی مبتلا ساخت ه است . دررابطه با بروز حوادث غیرمترقبه طبیعی، ایران پـس از هند، بنگلادش و چین مقام چهارم را درقاره آسیا دارا می باشد چنانکه سهم ایران از پدیده های نامطلوب طبیعی %6 کل بلایا درسطح جهان را شامل می شود . بررسی روند حوادث درسال های اخیر نشانگر آن است که بشر با روند روبه رشد وقوع بلایـای طبیعی مواجه است . ] بر اساس آمارهای بین المللی در 27 سال گذشته 3/6 میلیون نفر بر اثر بلایای طبیعی جـان باختـه انـد و بیش از سه میلیارد نفر آسیب دیده اند و بیش از 240 میلیارد دلار خسارت وارد شده است . در بـین سـالهای 1990 تـا 2002 شدت بلایا 4/1 برابر شده است نسبت جان باختگان 6/9 و آسیب دیدگان 5/2 و خسارت مالی 38 برابر شده است و بـه طـور متوسط در هر سال از هر 31000 نفر یک نفر در اثر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده اند [ بروز یک بلا درحیطه وسیع، ضمن ایجاد خسارات مادی وآسیب به اقتصاد کشور، خ سارات جبران ناپذیر جانی را درپی دارد حال آنکه انسان وجامعـه مـدنی خود به عنوان بزرگترین وبهترین سرمایه می تواند نقش کلیدی درکاهش خسارات را داشته باشد . توجه به این نکته اخیر لـزوم ایجاد یک بینش ونگرش صحیح و ضرورت توجه ویژه در زمینه نقش جامعه مدنی و ظرفیت هـا وپ تانـسیل هـای موجـود آن را درکاهش خسارات ناشی از بلایا بیش از پیش خاطر نشان می سازد . چنانکه اهمیت مشارکت های مردمی درامرکـاهش اثـرات بلایای طبیعی برکسی پوشیده نیست . علاوه براین رویکرد مذکور بایـد کلیـه جنبـه هـای مختلـف مـدیریت بلایـا ( پیـشگیری، آمادگی، مقابله، بازساز ی وبازتوانی ) را مد نظر قرارداده و زمینه های لازم درخصوص پیشگیری وآمادگی قبل از وقوع بلا وانجام واکنش سریع را ایجاد نماید . نگاهی به محورهای اصلی کنفرانس جهانی کاهش بلایا ) ) WCDR در ژانویه 2005 در شهرکوبه ژاپن مشخصاً به فاز پیشگیری تاکید دارد وبا توجه به او لویت های تعیین شده برای اقدامات ده ساله تا 2015 به نقش محـوری جامعه مدنی به عنوان زیرساخت مدیریت بحران و آمادگی ملی و بین المللـی اشـاره دارد . از آنجـا کـه برنامـه توسـعه وبحـران کشورها به موازات هم ودر ارتباط تنگاتنگ با هم می باشند درهنگام برنامه ریزی نگاه واحدی به این دو موضوع از نظر اهمیـت و جایگاه بایستی داشت ودراین راستا جامعه مدنی یکی ازعناصر اصلی دربرنامه ریزی می باشد . راهبردهای مختلفی وجـود دارد که می توان با اتخاذ آنها در فرآیند برنامه ریزی، اثرات مخرب عوامل آسیب رسان را درجریان بروز بلایا وحوادث غیرمترقبه بـ ه حداقل کاهش داد . این پژوهش درنظر دارد تا ضمن بیان اهمیت سرمایه گذاری در بخش جامعـه مـدنی و توانمندسـازی افـراد وتوجه به ظرفیت های انسانی درکاهش اثرات مخرب در هنگام وقوع بلایا، راهکارهـای مناسـبی را بـه مـسئولین امـر پیـشنهاد نماید . برخی از این راهکارها عبارتند از : درنظر گرفتن جایگاه جامعه مدنی دربرنامه های توسعه ملی - سازماندهی تـشکل هـای مردم نهاد و NGO ها - ارائه الگوهای مشارکت جامعه مدنی ودولت در برنامه های مدیریت بحران وبـلا – تهیـه وتـدوین بـسته های آموزشی عمومی با رویکرد عملیاتی - انجام آموزش های تصادفی ومدون – حمایت و استقبال از برنامه هـای توانمندسـازی مردم و آموزش همگانی درقالب های مختلف توسط دولت ودرنظرگرفتن بودجه مشخص دراین خصوص . این پـژوهش بـه روش مروری ومطالعه تطبیقی و با بررسی متون و بهره گیری از منابع کتابخانه ای ، اینترنتی و مستندات موجود انجام می شود . بحث ونتیجه گیری : با توجه به اینکه کشور ایران جزء 10 کشور اول دنیا از نظر وقوع بلایای طبیعی محسوب می شـود و از 40 نـوع بلایای طبیعی 31 نوع آن درایران اتفاق می افتد و درزمینه مرگ ومیر ناشی ازحوادث رتبه دوم را دردنیا داراست و %90 مـردم ایران در معرض حوادث ناشی از بلایای طبیع ی هستند و از طرفی با این پیش فرض که وقـوع بلایـای طبیعـی اجتنـاب ناپـذیر است بدین معنی که قابل تغییر نیستند اما قابل تدبیرند می توان با بهره گیری از شیوه های علمی وتجـارب ارزشـمند موجـود درسطح ملی وبین المللی ضمن تحلیل دقیق و صحیح بلایایی که در کشورمان روی داده است و تهیه نقشه خطرپذیری جامعـه ( شناسایی، ارزیابی وپایش خطرپذیری کشور و پاسخگویی سریع و موثر به حوادث و سوانح و بحران ها که جز بـا کمـک مـردم وتشکل های مردم نهاد امکان پذیر نمی باشد . ) با تعیین نیازها و اولویت هـای موجـود وترسـیم وضـعیت مطلـوب وبـا انجـام مداخلات مناسب و فرهنگ سازی لازم درسطوح مختلف و با ارج نهادن به جایگاه جامعه مدنی دربرنامه ریزی وتـصمیم گیـری کلان دراین زمینه و سرمایه گذاری وحمایت وتوجه دراین بخش با رویکردجامعه محور بتوان درکاهش خـسارات ناشـی از بلایـا گامی موثر برداشت .