مژگان معلمی - استادیار دانشگاه پیام نور مرکز زرین شهر

امروزه آب مجازی یکی از موضوعاتی است که در صرفه جویی و مدیریت منابع آب در سطح جهان مطرح گردیده است. کمبود منابع آب طی سالهای اخیر ابداع روشهای نوین برای صرفهجویی در کشورهایی با کمبود منابع آبی را به همراه داشته است.یکی از این روشهای نوین توجه به مفهوم تجارت آب مجازی در مدیریت منابع آبی میباشد. مفهوم آب مجازی معادل جمع کل آب مورد نیاز برای تولید مقدار معینی از محصول تعریف میشود. بر این اساس جلوگیری از صادرات محصولاتی که منجربه خروج آب از کشور میشوند و تاکید بر واردات محصولات آببر، یکی از استراتژیهایی است که برخی از کشورها درمدیریت منابع آبی محدود خود اتخاذ میکنند. این استراتژی بدین مفهوم است که منابع آبی کشورها باید صرف تولید محصولاتی شود که از نظر اقتصادی درآمد بیشتری به همراه دارد و کمبود محصولات دیگر باید از طریق واردات تامین شود.بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر مقایسه استراتژی کشورهای حوزه خلیج فارس در استفاده از مفهوم تجارت آب مجازی میباشد. در این راستا میزان آب نهفته در واردات و صادرات کشورهای مذکور برای دوره زمانی 2012-2001مورد بررسی قرار میگیرد. بررسی این شاخصها نشان میدهد که ایران استراتژی مشخص و تعریف شدهای در خصوص مدیریتمنابع آب با استفاده از مفهوم آب مجازی نداشته است. به گونهای که در بحرانهای خشکسالی اخیر شاهد کاهش شدید آب مجازی نهفته در صادرات هستیم. منابع آبی که جهت تولید محصولات آببر و صادرات آن به کشورهای دیگر مصرف میشدهو به دلیل خشکسالی صادرات آنها متوقف شده است. در واقع استراتژی اصلی در مدیریت منابع آب کشور، خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک کشاورزی بوده است. البته این استراتژی نیز به دلیل عدم توجه به محدودیتهای منابع آب در کشور چندان پایدار نبوده است.

آب مجازی، تجارت آب مجازی، آب نهفته در واردات و صادرات