حشمت اله آقارضی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

شهر اراک با بیش از دویست سال سابقه در منطقه مرکزی ایران با آب و هوایی خشک و نیمه خشک واقع گردیده است در این شهر بعلت فقدان منابع آب سطحی، حفر قنات رایج گردیده بطوریکه 17 رشته قنات مورد بهره بردرای قرار می گرفته است. مادر چاه و مظهر بعضی از آنها در محدوده شهر قرار دارند. بعضی دیگر مادر چاه و مظهرشان خارج و بالا دست شهر بوده و فقط آب خروجی از مظهر آنها به مصرف شرب وکشاورزی شهر می رسیده است.برخی نیز مادر چاه آنها در محدوده شهر ولی مظهرشان در پایین دست می باشد و برای کشاورزی استفاده می شوند. قنوات شهر را می توان به دو دسته دایر و بایر تقسیم نمود. قتوات دایر مورد استفاده در کشاورزی 9 رشته می باشند. قتوات داری که آب آنها بدون برنامه ریزی بعنوان هدر رفته تلقی می شوند 3 رشته می باشند. قنوات بایر یا نیمه بایر نیز 5 رشته می باشند. آب قنوات دایر که مادر چاههای آنها خارج شهر هستند وفاقد آلودگی میکربی و شیمیایی هستند حدود 450 لیتر در ثانیه است که می توان آن را در ماههای غیر زراعی به مصارف هری و صنعتی اختصاص داد. برخی قنوات بایر نیز که حوضه آنها درخارج از شهر است را می توان بازسازی نموده و آب آنها را به مصارف مذکور رساند. قنوات دایر واقع در محدوده شهری زهکش هایی هستند که زه آب ناشی از فاضلابهای خانگی را تخلیه می نمایند و آب آنها دارای آلودگی می باشد. آبدهی آن قنوات مجموعا 270 لیتر در ثانیه است که می توان با برنامه ریزی اصولی جهت ایجاد فضای سبز در شمال شهر اراک و همچنین به مصرف تغذیه سفره آب زیر زمینی رساند و از پیشروی و گسترش جبهه آب شور کویر میقان جلوگیری به عمل آورد. در این مقاله سعی خواهد شد در صورت امکان ساختار و سابقه تاریخی قنوات بررسی گردد و راهکارهایی جهت اسفتاده از آب فعلی آنهخا در جهت توسعه فضای سبز شهری و مصارف بهداشتی و صنعتی ارایه شود.

قنات ، اراک ، آب ، مادر چاه ، مظهر ، سفره زیر زمینی