امید عودباشی - دانشجوی دکتری مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر
محمد مرتضوی - دانشجوی دکتری مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر
عطا حسن پور - کارشناس ارشد باستان شناسی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگر

اشیاء برنزی باستانی به دست آمده از منطقه لرستان، نمونههای جالب توجهی از فعالیتهای متالورژیکی کهن در ایران وشرق نزدیک است. مطالعات در مورد فرایندهای ساخت اشیاء برنزی لرستان از نظر نوع آلیاژهای به کار رفته و نحوهشکلدهی تا حدی انجام شده است. با این وجود، به برخی از جنبههای تکنولوژیکی این اشیاء مانند تکنیک ساخت گ لمیخ های مورد استفاده در ظروف برنزی لول هدار توجه نشده است. به منظور مطالعه این موضوع، دو نمونه گ لمیخ به کار رفته در ظروف برنزی محوطه باستانی سنگتراشان لرستان، متعلق به هزاره اول ق.م، با استفاده از روش های SEM-EDS میکروسکوپ متالوگرافی مورد مطالعه قرار گرفتند.آنالیز بدنه بیانگر ساخت گ لمیخها با آلیاژ دوتاییCu-Sn بود. ) مقدار قلع در این میخها حدود 4 و 6 درصد شناسایی شد که در گروه برنزهای ک مقلع، دارای ساختار تک فازی قرار م یگیرند. عناصر دیگر شاملP و Zn ،S ،Fe ،Pb ،As به مقدار جزئی در ترکیب آلیاژی گل میخها شناسایی شد. علاوه بر این، مطالعات متالوگرافیکی نشان داد که کلاهک انتهای میخها و قسمت میلهای به صورت یکپارچه ساخته شده است. همچنین، ریزساختار فلزی شامل دانههای بازتبلور یافته دارای دوقلویی و خطوط لغزش زیاد بود که نشان دهنده استفاده ازیک فرایند چکشکاری-تابکاری متناوب در ساخت این میخها است. از سوی دیگر، آخالهای سولفیدیCu-S کشیده در ماتریسα راستای تغییر شکل در اثر عملیات مکانیکی را نشان میداد.

متالورژی باستانی، برنزهای لرستان، گل میخ، عملیات حرارتی، تابکاری، چکشکاری