محمود جوان - استاد بخش آبیاری دانشگاه شیراز
حمیدرضا سالمی - بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی اصفهان

بهره برداری از آب رودخانه ها و توزیع آن به مانند سابقه سرزمین کهن ایران بسیار قدیمی می باشد ایرانیان قدیم در احداث سد و بند در شبکه های آبیاری به تجربیات ارزنده ای دست یافته و در اعمال مدیریت بهره برداری از شبکه های آبیاری و تقسیم و توزیع آب مدارک و اسناد ارزشمندی بجای گذاشته اند. در ایران ایران اولین توجه رسمی دولت به مسئله مطالعه منابع آب و احداث تاسیسات مدرن ابیاری، در سال 1315 و با تاسیس اداره آبیاری و سد سازی ظاهر شد. هدف از بهره برداری صحیح از تاسیسات شبکه های آبیاری، حفظ عملکرد سیستم در حد مطلوب و همچنین افزایش عمر مفید آن می باشد . در این تحقیق تاسیسات تنظیم سطح آب و آبگیری موجود بر روی کانال های شبکه درودزن که بر اساس استانداردهای دفتر عمران اراضی ایالات متحده و با کاربرد دریچه های کشوئی و قطاعی طراحی شده اند و شبکه آبیاری زاینده رود با تجهیزات تنظیم سطح آب خودکار و مدول های ساخت کارخانه نیرپیک از نقطه نظر عملکرد و مدیریت بهره برداری مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج بررسی عملکرد سیستم های آبیاری در دو شبکه مورد تحقیق نمایانگر این واقعیت است که بدلیل عدم کنترل، بازبینی و مرمت قسمت های تخریب شده سیستم، پس از سپری شدن چند سال از اجرای شبکه، بهره وری آنها رو به نقصان می رود. بنابراین برنامه نگهداری می بایست بر طبق مدیریتی صحیح و آگاه و همچنین برنامه ای مدون و زمان بندی شده صورت گیرد در این صورت با یک سری عملیات کم حجم در موقع لزوم می توان از عملیات حجیم بعدی جلوگیری نمود. شبکه های مدرن آبیاری درودزن فارس و زاینده رود اصفهان که با هزینه های سنگین احداث گردیده اند نیاز به بهره برداری و نگهداری صحیح و دلسوزانه دارند. در پایان بعد از بررسی های بعمل آمده نتایج زیر بدست آمده است: - ایفای نقش موثرتر سازمان های کشاورزی در ارتباط با مدیریت بهره برداری از شبکه های آبیاری و زهکشی - لزوم اجرای طرح یکپارچه سازی اراضی کوچک به منظور سرعت بخشیدن به اجرای سیاست های کشاورزی و مدیریت بهره برداری از شبکه ها - حذف یارانه از آب بهاء به منظور تقویت پشتوانه مالی مدیریت بهره برداری برای ارائه خدمات تعمیرات و نگهداری وجلوگیری از اسراف در مصرف آب - ایجاد نواحی آبیاری مستقل و غیر متمرکز در محدوده شبکه بعنوان یکی از موثرترین راه های رسیدن به نگهداری مطلوب شبکه های آبیاری