فاطمه موحدی نیا - دانشجوی کارشناسی ارشد،مهندسی مدیریت در سوانح طبیعی، دانشکده محیط زی
مهدی میرزایی - سرپرست پژوهشکده منابع آب، مو سسه تحقیقات آب
حسین حکمتی فر - کارشناس پژوهشکده منابع آب، مو سسه تحقیقات آب
مهرداد نظریها - استادیار دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران

با توجه به آنکه سدها حجم زیادی از آب را در مخزن خود ذخیره می نمایند،بالتبع از پتانسیل خطرزایی بالایی برخوردار بوده، بنابراین بحران شکست سدها و چگونگی مدیریت آن از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.برای دستیابی به این مهم، بسیاری از کشورهای در حال توسعه، دستورالعمل هایی به منظور مدیریت شرایط اضطراری ناشی از شکست سدها تدوین نموده اند، در این مقاله به بررسی تجارب جهانی در زمینه تهیه برنامه عملیاتی شرایط اضطرار(EAP) مربوط به شکست سد و ضرورت تهیه آن برای ایران و همچنین توصیف اجزاء مختلف این برنامه عملیاتی پرداخته شده است. دستورالعمل های EAP شامل سرفصل ها و بخش های گوناگونی می باشند که عبارتند از نمودار و اطلاعات شرایط اضطرار، مسئولیتها،ارزیابی و طبقه بندی شرایط اضطرار، نقشه پهنه بندی مناطق سیلابگیر و ضمایم حاوی برنامه آموزشی و به‌روزرسانی می باشد. به طور کلی هدف از طراحی برنامه عملیاتی شرایط اضطرار(EAP)،ایجاد امکان اطلاع رسانی،هشدار و تخلیه در هنگام وجود احتمال شکست سد و بروز شرایط اضطراری و همچنین به حداقل رساندن تلفات جانی و مالی بالقوه در پائین دست سد بر اثر شکست سد می باشد.بنابراین سازمان مالک سد و یا بهره‌بردار با شناخت میزان خطرزایی سد،امکانات موجود و میزان آمادگی خود برای مواجهه با شرایط اضطراری،می تواند برنامه عملیات اضطراری را برای مقابله با این شرایط تدوین نماید. با توجه به اینکه سازمان‌ها و مؤسسات و نیز منابع به‌کار گرفته شده در اجرای بخش‌های مختلفEAP در ایران با سایر کشورها متفاوت است و همچنین خصوصیات متفاوت سیلابدشت از نظر اقتصادی و اجتماعی و جمعیت ساکن در آن و تعداد سدهای کشور از یکسو و استعداد رخداد حوادثی چون سیل و زلزله که می توانند در ساختگاه سد ایجاد بحران نمایند از سوی دیگر، ضرورت تهیه این برنامه بدیهی به نظر می‌رسد.

طراحی برنامه عملیاتی شرایط اضطرار((EAP، شکست سد، نمودار شرایط اضطرار، ارزیابی و طبقه بندی شرایط اضطرار،نقشه پهنه بندی مناطق سیلابگیر