فاطمه شریف نیا - ایران، تهران، دانشگاه تهران، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری
خدیجه گلین مقدم - ایران، رشت، دانشگاه فرهنگیان گیلان، گروه جغرافیا

شهر تهران در دامنه جنوبی رشته کوه البرز گسترش یافته است. سه گسل اصلی و تعدادی گسل فرعی این شهر را در خطر دائمی وقوع زلزله قرار داده اند. با توجه به اینکه وقوع آخرین زلزله بزرگ در تهران به 183 سال پیش بازمی گردد، شهر در انتظار وقوع زلزله ای نسبتاً شدید است. از سوی دیگر تهران دارای محلات قدیمی و متراکمی است که بعضی به گسل های اصلی نزدیک اند. این واقعیت ها اهمیت ارتقاء تاب آوری شهر در برابر زلزله را نشان می دهد. هدف از نگارش مقاله استفاده از برنامه ریزی کاربری زمین به مثابه ابزاری برای ارتقاء تاب آوری در برابر زلزله است، و منطقه 10 به عنوان کوچکترین و یکی از متراکم ترین مناطق شهر جهت مطالعه انتخاب شده است. مقاله از نوع کاربردی، و داده ها و اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده اند. ابتدا با مراجعه به ادبیات موجود، دو کاربری آموزشی و درمانی –به عنوان کاربری های حساس از نظر نوع استفاده کنندگان- و کاربری فضاهای سبز و باز -به عنوان کاربری مهم در اسکان و امداد پس از زلزله- انتخاب شدند. با اصلاح وضعیت این کاربری ها می توان تاب آوری کالبدی منطقه را در حوزه های مرتبط با همین کاربری ها بهبود بخشید. بدین منظور برای کاربری اول و دوم از معیار فاصله از کاربری های خطرزا (شامل دو زیرمعیار فاصله از کاربری های صنعتی و فاصله از پمپ بنزین ها) و معیار دسترسی به شبکه معابر عریض، و برای کاربری سوم از معیار فاصله از فضاهای سبز و باز استفاده شد. برای رتبه بندی معیارها از روش AHP استفاده، سپس به وسیله GIS برای هر معیار یک نقشه میزان تاب آوری تهیه گردید. یافته های نهایی با روی هم گذاری این نقشه ها و تولید دو نقشه جدید به دست آمد. نقشه اول در رابطه با کاربری های آموزشی و درمانی، نشان دهنده ی 16 مورد از کاربری های آموزشی و درمانی است که نیاز به مکانیابی مجدد دارند، مکانیابی مجدد آنها می تواند تاب آوری منطقه را در برابر زلزله بهبود دهد. نقشه دوم در رابطه با کاربری فضاهای سبز و باز، یک نقشه پیشنهادی احداث پهنه های جدید این کاربری است. این نقشه محدوده محل هایی را نشان می دهد که با احداث فضاهای سبز و باز در آنها می توان تاب آوری کالبدی منطقه را در برابر زلزله بهبود بخشید.

تاب آوری، بلایای طبیعی، زلزله، برنامه ریزی کاربری زمین، تهران، ایران