ماندانا میرمحمدعلی ئی - دانشجو دکتری سلامت در بلایا و فوریتها ، دانشکده سلامت ایمنی و محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
داوود خراسانی زواره - استادیار دانشکده سلامت ایمنی و محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

پیش بینی، پیشگیری و آمادگی مواجهه با بلایای طبیعی و انسانی از جمله ضرورت های جامعه امروز است. در مکانهایی که تجمعات انبوه شکل میگیرد، همیشه خطروقوع یک فاجعه وجود دارد. حج بزرگترین و طولانی ترین اجتماع انبوه سالانه در دنیا است که هر ساله زائران 140 کشور از سراسر دنیا در آن شرکت می کنند. در طی مراسم حج جمعیت مکه از دویست هزار نفر به حدود 3میلیون نفر افزایش پیدا میکند. وجود فضای محدود در مکه نگرانی هایی در مورد ازدحام بیش از حد زائران و زیر دست و پا افتادن آنها، افزایش تصادفات ، شیوع بیماری های عفونی و دیگر پیامدهای بهداشت عمومی را بوجود می آورد. در طی سالیان گذشته حج باچندین بلای ناشی از آتش سوزی در محل اردوگاه و ازدحام جمعیت در تونل ، سقوط جرثقیل، و زیر دست و پا رفتن مردم به دلیل شکست در کنترل حرکت جمعیت مواجه شده است. فاجعه منا در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵ همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات در منطقهٔ منا،شهر مکه، رخ داد. ازدحام حجاج باعث کشته شدن دست کم ۲۲۳۶ نفر شد. کاهش خطرات بهداشتی در گردهمایی های بزرگ و ایجاد فرصت برای ارتقاء سلامت ممکن است مستلزم ارائه رویکرد گسترده تری به عوامل زمینه ای خطر داشته باشد. نیاز به وجود یک سیستم تریاژ در این تجمعات انبوه روشن است، زیرا این حوادث، بنا به طبیعت خود، این پتانسیل را داراهستند که به حوادث با تلفات بالا تبدیل شوند. در مراسم حج سال 94 نه تنها اقدام به موقعی از جانب نیروهای امدادی صورت نگرفت بلکه بسیار دیر در صحنه حاضر شده و اقدام اصولی و دقیقی برای تشخیص مرده یا زنده بودن افراد صورت نمی گرفت و درصورت بیهوش بودن فرد، وی مرده تلقی میشد.بلایای بزرگ، در صورت عدم آمادگی و آسیب پذیری بالا اغلب در یک امر دارای وجه اشتراک هستند آن تعداد بسیار زیاد کشته است . به طور طبیعی در چنین شرایطی ساز وکارهای جاری در خصوص تشخیص مرگ، هویت و مراسم تدفین پاسخ گوی وضعیت پیش آمده نخواهد بود . اما این مشکلات نمی توانند مجوزی برای کمرنگ نمودن استانداردها و حداقل ملزومات تشخیص فوت و تعیین هویت افراد متوفی باشند.ترکیب رویکرد مبتنی بر تمام مخاطرات و رویکرد مبتنی بر شواهد ، قویا توسط چارچوب سندای برای کاهش خطرات بلایای طبیعی 2015-2030 حمایت میشود. چارچوب سندای یک فرصت منحصر به فرد برای پاسخگویی به شرایط اضطراری از یک پاسخ ساده به یک رویکرد جامع مبتنی برپیشگیری به مدیریت تجمعات انبوه از طریق استفاده از علم و توانایی های فنی ارائه می دهد.تغییر رویکردها نسبت به بحران ها از مقابله به پیشگیری و پیش بینی ضرورتی انکارناپذیر در این حوزه است و اتخاذ رویه های پیش بینی بروز بحران ها، در تمامی اماکن پر رفت و آمد و به ویژه اماکن و مناسک مذهبی بسیار ضروری میباشد. مدل سازی وتدوین راهبرد و راهکار برای تخلیه اضطراری انسانها در اماکن مقدسه مسلمانان در اقصی نقاط زمین از اهمیت بالایی برخورداراست.در ایران نیز حضور خیل عظیم عزاداران و زوار در حرم ائمه معصومین و حضرت رضا)ع( و حضرت فاطمه معصومه)س( و شاهچراغ و سایر بقاع متبرکه در روزهای ولادت و شهادت و لحظه سال تحویل و عزاداری ها در تاسوعا و عاشوعا و اربعین حسینی و راه پیماییها و تجمعات مردمی، عاملی است که حساسیت برنامه ریزی برای جلوگیری از بروز حادثه و تخلیه اضطراری را بیش از پیش نمایان می سازد

تجمعات انبوه،فاجعه منا،کاهش خطرات ،اماکن پر رفت و آمد