جمال فیلی - کارشناس ارشد سازه های آبی سازمان آب و برق خوزستان
محمود بینا - عضو هیات علمی دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز
هوشنگ حسونی زاده - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر

راه ماهی ها سازه هایی هستند که امکان عبور ماهی را به بالا دست فراهم ساخته و دسترسی ماهیان به زیستگاه های مورد نظرشان را فراهم می آورند. عملیات ساختمانی سد انحرافی کرخه حمیدیه در سال 1330 بر روی رودخانه کرخه در 35 کیلومتری شمال غربی اهواز و 11 کیلومتری شمال حمیدیه آغاز و در سال 1335 به بهره برداری رسید. غالب ماهیان عبوری از رودخانه کرخه عبارتند از : انزه، بنی، بیاح، شیربت و گطان. سازه راه ماهی برای اولین بار در استان خوزستان برای سد انحرافی کرخه حمیدیه اجرا گردید. این سازه از نوع سرریز – روزنه و متشکل از یازده استخر می باشد میان هر دو استخر می باشد. میان هر دو استخر یک سرریز (دیوار میانی) وجود دارد. ارتفاع این سرریز به میزان 75 سانتیمتر از کف بالادست و 100 سانتیمتر از کف پایین دست منظور شده است. این 25 سانتیمتر اختلاف ارتفاع بین کف بالا دست و پایین دست دیوار میانی، بصورت یک پله در راه ماهی به اجراء در آمده است. در زیر دیوار میانی، در یک طرف سرریزها یک روزنه جهت عبور ماهی در نظر گرفته شده است. این پژوهش ابتدا به بررسی و ارزیابی ابعاد سازه و سپس اندازه گیری سرعت موضعی جریان در استخرها می پردازد. برداشتها و نقشه برداری صحرائی نشان می دهد که درپایین دست سازه به دلیل سیلابهای گذشته شدیدا فرسایش یافته، در نتیجه عملا استخر انتهایی موجود در فصول کم آبی بیش از یک متر از سطح آب بیرون می افتد. لذا ارباط ماهی با سازه قطع می گردد. ضمنا جهت رفع عیوب سازه (شیب طولی وطول آن)، تغییر طول و در نظر گرفتن استخر استراحت، دراین مقاله پیشنهاداتی ارائه گردید.

راه ماهی ، سد انحرافی ، استخر راه ماهی ، سرعت انتحاری ماهی