مریم بیاتی خطیبی - استادیارگروه پژوهشی جغرافیای دانشگاه تبریز

رودخانه ها از اشکال دینامیک سیستم های طبیعی هستند که هر تغییری که در بخشی از آن، به دست انسان ویا بطور طبیعی رخ دهـد ،اثرات آن درطی زمان به اجزاء دیگر ودر نهایت به کل سیستم زهکشی منتقل می شود . احداث سدها، به عنـوان بزرگتـرین سـازه های هیدرولیکی ،در چند دهه گذشته ،بزرگترین تغییرات را در مسیر رودخانه ها ودرکل حوضه هـای زهکـشی ایجـادکرده ا نـد . تغییـرات درکارکرد فرآیندهای ژئومورفولوژیکی ناشی از احداث سدها، در افزایش میزان رسوبات ،جابجائی در جبهه نهشته گذاری وکاوشی وتغییر در مورفولوژی عرضی وطولی بستر جریان رودخانه ها ( در بالا وپایین دست سدها ) ،از مهمترین تظـاهرات چنـین تـاثیراتی هـستند . ایـن تاثیرات درمحدوده های نیمه خشک ،که عکس العمل سریعی نسبت به بروز تغییرات دارند ،بسیار مشخص تر است . حوضه هـای پـرآب کوهستان سهند ،واقع در شمال غرب کشور – به عنوان یک منطقه ن یمه خشک - از بسیاری جهات توجه طراحان ومهندسین سـازه هـای هیدرولیکی را به خود جلب نموده است . در این بخش از کشور، سدهای متعددی با اهداف مختلف ،احداث شده ویا دردسـتوروکار احـداث قراردارند . اما متاسفانه دراثر برخی از تصمیمات عجولانه ویا عدم آگاهی کـافی از پیامـدهای ژئومورفولویکی،اکولـوژیکی ،بیولـوژیکی و ... ناشی ازاحداث سدها ویا عدم توجه به روند تغییرات آب وهوایی در آینده ،احداث چنـین سـازه هـایی ،بـه بـروز مـسائل عمـده ای درمحدوده های مذکور منجر شده است . در این مقاله سعی خواهد شد ،پیامدهای ناشی از احداث سدها درحوضه های کوهـستانی منـاطق نیمه خشک مورد بررسی قرار نحوه بروزتغییرات دربسترجریان رودخا نه ها،در قالب ارائه نمونه ای از حوضه سهند ( قرنقوچای ) ،موردتحلیل قرارگیرد .

سدها ،اثرات سدها ،پیامدهای ژئومورفولوژیکی سدها ، افزایش رسوب پشت سدها ،مورفولوژی رودخانه ه ا ،مناطق نیمه خشک