رضا ارجمندی
احمد نجفی

بخش کشاورزی به عنوان مسئول اصلی تامین غذای مردم اهمیت ویژه ای دارد . عرصه فعالیت این بخش زمین (منابع خاک زراعی، جنگل ها و مراتع ) و آب (منابع آب های سطحی، زیرزمینی، دریاها و دریاچه ها ) می باشد. بنابراین چگونگی تنظیم این فعالیت ها در ترکب منابع آب و زمین و سایر نهاده های مورد نیاز در جهت پایداری منابع که گستره وسیعی از کره زمین را در بر می گیرد، بسیار حیاتی و مهم است. چگونگی فعالیت های کشاورزی د ر طول تاریخ مراحل مختلفی را طی نموده است . در عصر کشاورزی (موج اول) فعالیت های کشاورزی به صورت ابتدائی (سنتی) توسط دهقانان بر روی عرصه های کوچک صورت می گرفت و شیوه ای کاملاً معیشتی و بسته برای رفع نیازهای خانوار در آن بکار میرفت. در عصر صنعت (موج دوم ) کشاورزی با تحولات نوین همراه شد و ورود کودهای شیمیائی و سموم و بذور اصلاح شده انقلاب سبز را پایه گذاری نمود که همزمان با افزایش روز افزون تولیدات کشاورزی، فشار بر منابع را افزایش داد. در عصر فرا صنعتی (موج سوم) کشاورزی به عنوان یک فعالیت اقتصادی وارد عرصه تجارت جهانی گردید . در این دوره و به ویژه در طول دو دهه آخر هزاره دوم مفاهیمی همچون بهره وری، مزیت نسبی، کشاورزی بیولوژیک، بیوتکنولوژی و محیط زیست وارد عرصه فعالیت های کشاورزی شد . افزایش جمعیت و ضرورت تولید هر چه بیشتر مواد غذایی موجب تشدید فشار بر منابع گردید و کاربرد وسیع مواد شیمیائی و ماشین آلات سنگین که موجب تخریب منابع و آلوده کردن آنها می شد، پایه گذار مفهوم کشاورزی پایدار در راستای حفاظت محیط زیست، در ادبیات فعالیت های تولیدی و اقتصادی بخش کشاورزی گردید. در حال حاضر مفاهیمی چون نظام بهره برداری کشاورزی و بیوتکنولوژی مانند شمشیر دو لبه ای مطرح شده است که می تواند هم موجبات تحولات وسیع و مثبت باشد و هم می تواند مشکلات عدیده ای فراهم نماید . از هیمن رو در سال های اخیر کشاورزی دانش محور مورد توجه اندیشمندان و محققان این بخش قرار گرفته است. برنامه های توسعه در بخش کشاورزی متضمن تنظیم فعالیت های بخش است که می تواند از طریق رویکرد دانش محوری به پایداری آن کمک نماید . در این مقاله کوشش شده با بررسی اجمالی از روند تحولات کشاورزی، سیاست ها و عمل کرد برنامه سوم توسعه در بخش کشاورزی مورد مداقه قرار گرفته و سیاست های متخذه برنامه چهارم توسعه در بخش کشاورزی از منظر ملاحظات زیست محیطی ارزیابی شود.