سیدموسی میرمدرس - عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

دیه از احکام امضایی اسلام است که در دوران جاهلیت نیز وجود داشته و دلیل مشروعیت آن، علاوه بر اجماع فقیهان اسلام، کتاب شریف و سنت قطعی است. درباره دیه، مباحث گوناگونی قابل بررسی است، اما آنچه در این مقاله، مطمح نظر است، بررسی تطبیقی ماهیت دیه از منظر فقه (شیه و اهل سنت) و حقوق اسلامی است. درباره ماهیت دیه، سه قول وجود دارد: 1)ماهیت جزایی؛ 2) ماهیت جبرانی؛ 3) ماهیت دوگانه. نویسنده این مقاله ضمن نقد و بررسی اقوال سه گانه، هیچ یک را مصاب ندانسته، قول چهارم و نظریه جدیدی بیان کرده است. بنابراین نظریه ماهیت دیه در قتل خطایی، صرفا جبران اقتصادی ناشی از فقدان مقتول یا نقص عضو مجنی علیه است؛ یعنی دارای ماهیت جبرانی است. در مقابل، ماهیت دیه در قتل عمدی و شبه عمد، توامان هم جبران خسارت اقتصادی و هم مجازات مجنی علیه است؛ یعنی دارای ماهیت دوگانه است.

دیه، ارش، ماهیت دیه، ماهیت جزایی، ماهیت جبرانی