مه دخت پورخالقی چترودی - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
علی باغدار دلگشا - دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

همزمان با شکل گیری اندیشه های تجددگرایانه و مشروطه خواهان در جوامع آسیایی در اواخر قرن 13 هجری قمری /19 میلادی، سبک ادبی جدیدی که با نقد شیوه های ادبی گذشته همراه بود، شکل گرفت. در این دوره روشنفکران ایرانی در پی تبیین مساله هویت ملی و احیای روایات اساطیری برآمدند. برای تحقق این نگرش، بسیاری از متفکران به فردوسی توجه خاصی نشان دادند و در میان آثار ادبی، بیشتر از شاهنامه تقلید و اقتباس کردند. میرزاآقاخان کرمانی نیز به دلیل داشتن گرایش های ایران گرایانه به فردوسی و شاهنامه ی او توجه کرد و در آثار متعدد خود به شیوه های متفاوت به اقتباس از شاهنامه پرداخت. در این پژوهش به صورت اسنادی و با استفاده از روش توصیفی تحلیل به بررسی و تحلیل چگونگی اقتباس و برقرار کردن ارتباط میان متن شاهنامه ی فردوسی و آثار میرزاآقاجان کرمان پرداخته و بنا بر نظریه ژرار ژنت که مجموعه روابط میان متون را دگرمتنیت می نامد و آن را به پنج بخش بینامتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت، سرمتنیت و فزون متنیت تقسیم می کند، نشان داده ایم که اقتباس میرزا آقاجان کرمانی از شاهنامه فردوسی بیشتر براساس بینامتنیت ( استفاده از مواد متن) و فزون متنیت تقلیدی و دیگر گونگی (بازبینی، دگرگون سازیف متن، تقلید ادبی) بوده است که در سه مکتوب، آیینه ی سکندری و نامه باستان دیده می شود. آشنایی کرمانی با متون دساتیری نیز در اقتباس از این متن موثر بوده است. همچنین میرزا آقاجان کرمانی از شاهنامه ای استفاده کرده که در آن نسخه های متعدد شانامه با یکدیگر مقابله شده اند. به نظر می رسد نسخه ی چاپ سنگی منتشر شده در سال 1275 قمری در تبریز، نسخه ای بوده که کرمانی از آن استفاده کرده است.

میرزا آقاخان کرمانی، شانامه ی فردوسی، ژرار ژنت، اقتباس، بینامتنیت، فزون متنیت