محمد سلیمانی - عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم
مهشید منزوی - عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم

محدوده مرکزی و قدیمی شهر تهران از نظر شرایط اجتماعی- اقتصادی خاص، وجود برخی سازمانها و وزارتخانه ها و نیز بازار به عنوان رکن اقتصادی کشور دارای موقع و جایگاه حساسی است که از نظرگاه های گوناگون از جمله آسیب پذیری از مخاطرات محیطی دارای اهمیت می باشد. از این رو آسیب پذیری این محدوده از مخاطرات طبیعی در اولویت قرار می گیرد. این بخش مشتمل بر هسته تاریخی و قدیمی و نیز دربرگیرنده مجموعه ای از فضاهای شهری است که تقریبا در میانه جغرافیایی دو گسل بزرگ شمال و جنوب تهران و در بخش میانه دشت تهران قرار دارد. بافت های شهری واقع در این بخش، بنا به خصلت تاریخی خود می تواند در برابر عدم تعادل های ناشی از بروز زلزله دچار نابسامانی های فیزیکی حاد شود و بحران حیات شهری را به وجود آورد. در چنین وضعیتی، خطر زلزله (به استناد مطالعات شرکت بین المللی جایکا: 1382) تمامی این مجموعه شهری، بخصوص بافت فرسوده و مرکزی آن را به شدت تهدید می کند. گرچه خطر زلزله در محل گسل ها و حواشی آنها حادتر است، ولی آثار مخرب آن اغلب در مقیاس منطقه ای و دست کم محدوده شهری، ظاهر خواهد شد. بررسی های انجام شده حاکی از آن است که وضعیت کالبدی، عملکردی، خدماتی و زیرساخت های شهری، حرکتی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در این بافت ها نامطلوب است و بخش اعظم این بافت ها در نیمه جنوبی شهر تهران قرار دارد (عندلیب، 14:1386). منطقه 12 نیز واقع در بخش مرکزی شهر تهران، ضمن آن که دارای کالبدی فرسوده است، در عین حال دارای جایگاهی تاثیرگذار بر کل شهر تهران و فضای ملی است. به این سبب آسیب پذیری آن از زلزله می تواند به عنوان یکی از دغدغه های مسئولان کشور و مدیران شهری مطرح شود. مقاله حاضر کوشش کرده است براساس اطلاعات متغیرهای در دسترس مربوط به جمعیت و کالبد، نسبت به تعیین مناطق آسیب پذیر این منطقه اقدام نماید. برای این منظور از روش تلفیق مدل های چند متغیره فضایی و GIS و دیدگاه فازی استفاده شده است. نگاه فازی به مساله آسیب پذیری، می تواند پاسخی به عدم قطعیت ها و ابهامات موجود در عوامل و مسائل مربوط به آسیب پذیری باشد، این امر در نزدیک سازی تئوری و واقعیت موثر است و قادر به تولید نقشه ای از نقاط آسیب پذیر است که قابلیت تطبیق پذیری با تغییرات را داراست و می تواند به عنوان مبنای تصمیم سازی برای تصمیم گیرندگان و برنامه ریزان باشد.

آسیب پذیری، بافت مرکزی، منطق فازی، مدل های چند متغیره