محمد شریفی - عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس
میثم نیکتا - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس

فرونشیت (Land subsidence) پدیده ای مرفولوژیکی است که تحت تاثیر حرکت فرو رو زمین پدیده می آید. این پدیده طبیعی در پاره ای مواقع به سبب تشدید و تحریک عوامل ایجابی روند و دامنه گسترده ای به خود گرفته، علاوه بر ایجاد رخنمون های فراوان مرفولوژیکی در سطح زمین، مبدل به مخاطره (Hazard) و تهدید برای انسان و دستاوردهای انسانی می شود. ایجاد فروچاله (Sinkhole)، جابجایی بنیاد (Foundation) و شکست و ترک در مستحدثات، کج شدگی تاسیسات مرتفع، آسیب دیدگی تاسیسات کشاورزی (تاسیسات منصوب در چاههای بهره برداری، شبکه آبیاری و ...)، انهدام و شکستگی پل ها، جاده ها و شبکه معابر شهری شکستگی و آسیب دیدن تاسیسات (لوله های آب و گاز) و ... از جمله عمومی ترین خسارات و تهدیدات حاصل از تشدید پدیده فرونشست است. چنین شرایطی از تهدیدی و مخاطره برای کلان شهر تهران هر چندن بسیار خسارات بار است، لیکن به واسطه مجاورت و برخورداری آن از زیرساخت مخاطره آمیز زمین لرزه پتانسیل ایجاد یک فاجعه را فراهم آورده است. همزادی زمین لرزه با پدیده نشست می تواند رویداد زمین لرزه نچندان مخرب را از طریق تشدیدی توان آسیب رسانی موج زمین لرزه منتج از تغییرات فیزیکی پیامد از پدیده نشست و همچنین ناپایداری ایستایی بستر، تبدیل به یک فاجعه بسیار بزرگ نماید. در این بررسی اندازه گیری نرخ و دامنه فضایی پدیده فرونشست از طریق اطلاعات ماهواره ای راداری و تکنیک تداخل سنجی تفاضلی داده های راداری (Differential Interfrometric Synthetic Aperture Radar- D-InSAR) D-InSAR فراهم آمده است. .یافته های این بررسی موید تغییر در نرخ فرونشست و افزایش چشم گیری آن در سال 1389 است. بر پایه این یافته های پیشینه نرخ نشست در یک دوره 110 روزه از اواخر در بهار تا انتهایی تابستان سال 1389 حدود 108 میلی ,تر بوده است. ارقام نزدیکی نرخ نشست به رقم حداکثری یک میلیمتر در روز و یا 36 سانتی متر در سال را بیان می دارد، که دو برابر ارقام معرفی شده در سالهای گذشته می باشد. به لحاظ گسترش فضایی و اراضی در معرض تهدید پدیده نشست، بررسی موید استقرار این پدیده در عمده اراضی نواحی جنوبی و غربی تهران از حوالی اتوبان نواب تا شهرک اندیشه در غرب است (منطقه ای به طول 45 کیلومترو عرض 14 کیلومتر). همچنین این پدیده در برخی نواحی شمال و غرب تهران (بخشهای از مناطق 6، 2 و 5) مشاهده شده است. نرخ فرونشست استخراج شده برای تمام نواحی فوق الذکر یکسان نیست. پیشینه این نرخ مربوط به محلات مسکون واقع در جنوب و غرب پادگان قلعه مرغی و کمینه آن متعلق به اراضی شمال و شمال غربی تهران است. همچنین عوامل ایجابی پدیده نشست برای دو منطقه شمال و جنوب تهران یکسان نیست، در حالی که نشست در نواحی جنوبی معلول برداشت از منابع آب زیرزمین دانسته می شود، در شمال بارگذاری عامل ایجاد اشکال محدودی از نشست است. همنهاد سازی نقشه حاصل از دامنه و نرخ فرونشست درتهران بزرگ با نقشه الگوی توزیع فضایی نواحی مسکون موید استقرار بخش قابل توجهی از مساکن این نواحی در عرصه های درگیر با پدیده نشست است. امری که به سبب استقرار زیرساخت مخاطره آمیز زمین لرزه در این نواحی، بستر مناسبی از زایش یک فاجعه مضاعف انسانی حاصل از رخداد این سانحه را فراهم ساخته است.

تهران، فرونشست، تداخل سنجی راداری، مخاطره، آسیب پذیری