مجید ساریخانی - استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه شهرکرد
محمود حیدریان - استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه شهرکرد
پروانه احمد طجری - دانشجوی کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه شهرکرد

در آغاز هزاره سوم ق. م در بسیاری از مناطق ایران تغییرات فرهنگی و اجتماعی چشمگیری به وقوع پیوسته است. تغییراتی که آنها را نشانه هایی از شروع دوره مفرغ دانسته اند. از اتفاقات مهم این دوره می توان به تشکیل اولین دولت شهرها، آغاز شهرنشینی، پیشرفت در صنعت و کشاورزی، تخصص گرایی، توسعه روابط با جوامع همجوار و برهمکنش های منطقه ای، گسترش ارتباطات فرامنطقه ای و خط و کتابت اشاره نمود. بسیاری از این تغییر و تحولات در اکثر مناطق منشأ بومی (درونزا) داشته و برخی از آنها نیز منشأ غیر بومی (برونزا) دارند. یکی از این تحولات برونزا فرهنگ یانیق است که منطقه وسیعی از آسیای غربی را زیر پوشش خود قرار داده است. علاوه بر قفقاز، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، آناتولی و لوانت در غرب و شمال غرب ایران نیز، گسترش این فرهنگ اثبات شده و با مطالعات و کاوش های جدیدی که در مناطق مختلف ایران صورت گرفته، می توان ردپای این فرهنگ را در دشت قزوین، کوهپایه های شرقی گیلان و منطقه کلاردشت در غرب مازندران مشاهده کرد. این فرهنگ پس از تأثیرگذاری بر محوطه های شمال غرب ایران با گسترش خود به سمت شرق و جنوب، مناطق زیادی از بخش غربی ایران را نیز تحت تأتیر قرار داده است. این پژوهش تلاش دارد با بررسی و مطالعه محوطه های عصر مفرغ منطقه جنوبشرقی شهرستان ملایر واقع در شرق زاگرس مرکزی، تأثیرات این فرهنگ را در این منطقه مورد بررسی قرار دهد. در این راستا دو سئوال قابل طرح است: تأثیر فرهنگ یانیق در منطقه جنوب شرق ملایر به چه صورت قابل تبیین است؟ تأثیرات این فرهنگ در منطقه معرف کدام مرحله از فرهنگ کورا ارس است؟ در یک رهیافت مقایسه ای محوطه های دوره مفرغ این منطقه به عنوان جامعه آماری این پژوهش انتخاب شدند تا با مناطقی که دارای فرهنگ یانیق هستند مقایسه شوند. به نظر می رسد فرهنگ مفرغ قدیم از مرحله دوم موسوم به فرهنگ کورا ارس یا ماوراء قفقاز II در سراسر این منطقه پراکنده شده است.

دوره مفرغ قدیم، فرهنگ یانیق، زاگرس مرکزی، ملایر