رحمت عباس نژاد سرستی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران
سمیه اسدی تشویق - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه مازندران

بیش از نیم سده پژوهش های باستان شناسی در مرکز فلات ایران، فرصت هایی نظیر شناخت محوطه های مهم، گستردگی و اهمیت استراتژیک این منطقه و تعدد و تنوع پژوهش های مستقل باستان شناسان ایرانی را به وجود آورده و از سوی دیگر، چالش هایی چون تناقض در تفسیرها و تحلیل ها، چنددستگی در مطالعات، تعصب های محوطه ای، باستان شناس محوری، عدم نقدپذیری، عدم توجه به انتشارات و نتایج جدید بررسی ها و کاوش ها، ابهام در تقسیم بندی مرزهای فرهنگی و باستان شناختی، گاهنگاری هایی متناقض و ناهمگون و سردرگمی محققان علاقمند به دوران پیش از تاریخ این منطقه را به دنبال داشته است. پژوهش های علمی اخیر در این منطقه، منظرهای جدیدی از تحولات باستان شناختی ایران را مشخص و مسائلی چون بروز و فروپاشی ناگهانی محوطه ها، وقفه ها و پیوستگی های بحث برانگیز، ارتباط تغییرات سبکی با یکدیگر، رشد و بروز فناوری ها و نوآوری ها، پیچیدگی اجتماعی جوامع، نوسانهای جمعیتی، الگوهای استقراری، تخصص پذیری ها و برهمکنش های فرهنگی را برجسته تر کرده است. این مقاله، ضمن مروری بر تحولات باستان شناسی این منطقه، به تحلیل روش ها، رویکردها، نظریه ها و گاهنگاری منطقه مرکز فلات ایران پرداخته است. نگارندگان، نتیجه گرفته اند که ایجاد همگرایی و ترسیم چشمانداز مطلوب در پژوهش های باستان شناسی منطقه مورد مطالعه، از راه های زیر امکانپذیر است: برگزاری نشست های هم اندیشی، برقراری گفتمان بین صاحبنظران، برگزاری همایش ها و کارگاه های آموزشی و دعوت از کلیه پژوهشگران مرتبط و دستیابی به پارادایم (الگوی) نسبتا واحد پژوهشی از نظر اصول، روشها، مبانی و ترمینولوژی. وضعیت مطلوب باستانشناسی این منطقه می تواند بر مطالعات دیرین اقلیم شناسی، علوم میان رشته ای، جمعیت شناسی باستانی، شناسایی الگوهای استقراری و گاهنگاری های مطلق و نسبی مبتنی باشد.

مرکز فلات ایران، پیش از تاریخ، فرصت ها، چالش ها