مونا غفوری آذر - دانشجوی کارشناسی ارشد سازههای آبی دانشکده مهندسی و فناوری دانشگاه تهران
محمدهادی داودی - دانشیار مرکز تحقیقات کم آبی و خشکسالی
ابراهیم امیری تکلدانی - دانشیار دانشکده مهندسی و فناوری دانشگاه تهران

انسان بواسطه دخالت در عملکرد طبیعی رودخانهها نظیر انجام فعالیتهای عمرانی همانند سدسازی و انحراف آب به صورت مستقیم روی رودخانهها اثر میگذارد. یکی از فعالیتهای مخربی که بر رودخانهها تحمیل می شود برداشت شن و ماسه از بستر آنها جهت فعالیتهای عمرانی است. وابستگی فعالیتهای ساختمانی و توسعه و عمران کشورها به شن و ماسه بستر رودخانهها، تعادل طبیعی رودخانهها را بههم زده است و درنتیجه پیامدهای مختلفی از قبیل تغییر در شرایط هیدرولیکی و هیدرولوژیکی جریان را بدنبال داشته است، همچنین برداشت مصالح بدون در نظر گرفتن موقعیت آن ممکن است به جابجایی سریع رودخانه، تخریب کنار هها و زمی نهای زراعی، تخریب سازههای آبی و در نتیجه مشکلات اجتماعی و اقتصادی منجر شود.در این تحقیق، در شرایط آزمایشگاهی تغییرات زمانی و مکانی حفره برداشت، تحت شرایط مختلف جریان بررسی شده است. بدین صورت که بعد از آمادهسازی بستر فلوم و تراز کردن آن در شیب موردنظر، فلوم پر از آب شده، سپس حفره ای مستطیلی به ابعاد مورد نظر در بستر ایجاد و با برقرار کردن جریان آب در داخل فلوم، تغییرات بستر بررسی شده است. در اثر برقراری جریان، فرسایش در بستر فلوم ایجاد شده و رسوب انتقالی،در دیواره بالادست حفره رسوبگذاری مینماید. در عین حال بهدلیل آنکه جریان ظرفیت انتقال رسوب را داراست، با فرسایش دیواره پاییندست حفره، باعث پیشروی و حرکت حفره به طرف پاییندست میشود. این تحقیق در 12 شرایط مختلف آزمایش انجام شد و در هر سری از آنها یکی از پارامترهای طول و یا عمق حفره تغییر کرده است. در هر آزمایش پروفیل سطح آب و بستر در امتداد محور فلوم در زم انهای مختلف اندازهگیری گردید. همچنین توپوگرافی بستر در محدوده حفره در زما نهای مختلف اندازهگیری شد. بر اساس نتایج آزمایشها، فرمول تجربی برای محاسبه ماکزیمم عمق آبشستگی و همچنین سرعت پیشروی حفره در زمان ارائه شده است. فرمولهای ارائه شده با دادههای آزمایشگاهی صحتسنجی شدهاند. نتایج کاملاً رضایتبخش میباشد

مصالح رودخانهای، برداشت شن و ماسه، جابجایی حفره، بستر رودخانه