مرتضی حسینی توسل - عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی- فوق لیسانس مرتعداری
اصغر کهندل - عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی- دکترای مرتعداری
قاسم مرتضایی فریزهندی - عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی- دکترای آبخیزداری

طرح عظیم سد کارون 3 از مهمترین طرحهای عمرانی کشور است که مراحل اجرایی آن از اواسط دهه1370در شمال شرقی استان خوزستان و 28 کیلو متری شرق ایذه شروع و در آبان ماه 1383 آبگیری شد. احداث این سد آثار و نتایج فراوانی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و فنی در بر داشت. ایجاد نیروگاه دو هزار مگاواتی برق، ذخیره سازی 2970 میلیون متر مکعب آب، کنترل و مهار سیلابها و تنظیم حجم آب رودخانه کارون از اهداف و آثار مستقیم آن است. از سوی دیگر، اجرای این طرح دارای پیامدهایی درحوزه طبیعی و انسانی است که ممکن است نتایج و آثار ارزشمند آن را تحت تاثیر قرار دهد. با آبگیری سد کارون3 دریاچه ای به حجم 48 کیلو متر مربع و طول 55 کیلو متر درحوزه بالا دست آن به وجود آمد که دهها روستا و هزاران هکتار از اراضی منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین تحولاتی در وضعیت طبیعی منطقه رخ خواهد داد و ساکنان آن از حیث اقتصادی و اجتماعی با شرایط جدیدی مواجه خواهند شد. در این تحقیق که قبل از آبگیری سد برای جلوگیری از اثرات منفی سد سازی و استفاده از فرصتهای جدید انجام شد، پس از بررسی ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوزه به منظور جلوگیری از اثرات منفی سد سازی و استفاده از فرصتهای جدید راهکارهای اجرایی در بخشهای مرتبط با منابع طبیعی مانند پوشش گیاهی، شیلات، دامداری ،اکوتوریسم (توریسم طبیعی) ارائه گردید. روش کار تلفیقی از جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای بود و با کمک GIS نقشه های لازم تهیه شد. در بخش پوشش گیاهی بررسی ها نشان داد آبگیری دریاچه، سبب از بین رفتن حدود 3533تن تولید علوفه حاصل از مراتع و اراضی کشاورزی و149878 متر مکعب چوب حاصل از درختان داخل دریاچه می گردد، شناسایی بیش از310 گونه گیاهی در حوزه که اغلب دارای ارزش اقتصادی یا خواص دارویی و صنعتی هستند ، بیانگر تنوع بالا و غنای گونه ای منطقه است. برخی از پیشنهاداتی که در این بخش ارائه شد عبارت بود از کنترل ورود و خروج دام و ایجاد قرق، اجرای عملیات بیولوژیکی در دامنه ها، اجرای عملیات بیولوژیکی در آبراهه ها، مدیریت و کنترل بهره برداری از جنگل، استفاده از روشهای جنگل زراعی(Agroforestry) و مرتع زراعی ( Silvopastuoral) و با توجه به پتانسیل موجود محلهای مناسب برای اجرای عملیات مذکورمعرفی گردید. به ترتیب اولویت، معرفی مکانهایی برای توسعه دامپروری صنعتی و نیمه صنعتی،توسعه زنبور داری، کاهش تعداد دام وابسته مرتع، احیاء مراتع جهت افزایش علوفه دام، سازماندهی استفاده از تولیدات جنبی دام از پیشنهادات بخش دامداری بود. در بخش شیلات 34 گونه،22جنس،9 خانواده و 4 راسته از ماهیان آب شیرین خوزستان شناسایی گردید و پس از بررسی و معرفی شاخصهای منابع آبی و اقلیمی منطقه، روشهای مناسب پرورش ماهی در منطقه و مناطق مناسب برای احداث استخرها و کانالهای بتونی معرفی گردید. مطالعه اکوتوریسم نشان داد که منطقه از جاذبه گردشگری بالایی برخوردار است. در این بخش دو مدل اکولوژیکی تعریف گردید. مدل اول مدل اکولوژیک تفرج متمرکز و دیگری تفرج گسترده. تفرج متمرکزبیشتر شامل مناطق نزدیک و حاشیه سد کارون 3 است که توسعه جاده ای (هم خاکی و هم آبی)، ایجاد رستورانها، هتل ها، فروشگاهها و پارکهای مصنوعی و نیز امکانات تفرج به فراخور فعالیت قابل انجام را می طلبد. در تفرج گسترده که حوزه بیشتری را شامل می شود به علاقمندان فعالیتهای طبیعی معرفی می گردد که شامل کوهنوردی، شکار، ماهیگیری اسب سواری و تماشای جانوران در طبیعت است. در این بخش چون تعداد افراد کمتری را شامل شده امکانات رفاهی کمتری را می طلبد. از مطالعات انجام شده می توان نتیجه گرفت قبل از احداث هر سدی علاوه بر در نظر گرفتن ملاحظات فنی ، اقتصادی و اجتماعی باید با مطالعه وضعبت طبیعی حوزه، فرصتها و چالشهای ناشی از اجرای سد در ارتباط با منابع طبیعی را شناسایی و برای آینده منطقه برنامه ریزی نمود.

اثرات منفی سد سازی ، منابع طبیعی، مسائل اقتصادی و اجتماعی، سد کارون 3، فرصتهای جدید