مهسا کاویانی فریز - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند
فرهاد خسروی بیژائم - دکترای پژوهش هنر، استادیار دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان
حجت حسنی - کارشناس ارشد معماری، کارشناس ارشد موزه آستان قدس رضوی

از عوامل موثر در شکوه معماری ایران ورودی ها هستند که در دوران اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار بوده اند. از جمله می توان به درب های نفیس دوره تیموری و صفوی اشاره نمود که جزو پرکارترین درب های اسلامی محسوب می شوند. در راستای درک هر چه بیشتر ویژگی های حاکم در هرکدام ازین دو دوره تاریخی، پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی ویژگی های درب مقبره خالصی از دوره تیموری با درب مشبک دوره صفوی در حرم مطهر رضوی بپردازد. برای درک بهتر ویژگی ها، پس از مطالعات میدانی و کتابخانه ای؛ هر یک از دو اثر، از جهت تزیینات، تکنیک، ابعاد و تاریخ مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان از شباهت هایی از جمله ترکیب بندی ها دارد که در هر دو دوره به صورت هندسی است. شیوه ساخت، استفاده همزمان از دو شیوه مشبک و منبت بوده با این تفاوت که در دوره تیموری تزیینات روی درب ها به شیوه منبت انجام گرفته و در دوره صفوی، منبت بیشترین استفاده را جهت نوشتن کتیبه ها داشته است تا تزیینات. همچنین نتایج مطالعه فرمی، نشان می دهد در دوره تیموری بر خلاف دوره صفوی، استفاده کمتری از نقوش ختایی شده و هنرمندان بیشتر از اسلیمی ها بهره برده اند. علاوه بر این، بررسی ابعاد نمونه ها بیانگر آن است که نسبت ابعاد درب تیموری کشیده تر از درب صفوی است. مطالعه مضمونی کتیبه ها نیز گویای آن است که در دوره تیموری متن کتیبه ها شامل اشعار، نام افراد و تاریخ ساخت و در دوره صفویه شامل آیات قرآن، ادعیه و نام سازندگان است.

درب مقبره خالصی، درب مشبک دوره صفوی، منبت کاری تیموری، مشبک کاری صفوی