فاطمه زیبا - کارشناس ارشد رشته توسعه اقتصادی و برنامه ریزی وزارت نیرو

امروزه با کمرنگ شدن مرزهـای اقتصـادی، رقابـت در صـحنه جهانی ابعـاد دیگـری یافتـه و تـلاش بـرای بهبـود کـارایی و بهره وری پایه اصلی این رقابت را تشکیل داده است . با توجـه به آنکه بهبود بهره وری به بالفعل درآوردن توان بالقوه است، از اینرو به یک محرک نیاز می باشد که مناسبترین محرک، رقابت در صحنه داخلی وبازارهای بین المللی است . بهره وری مفهومی جامع وکلی است که ا فـ زایش آن در جهـت ارتقای سطح زندگی، رفاه، آرامش و آسایش انسـانها، همـواره مدنظر دست اندکاران سیاست و اقتص اد بوده و می باشد . بطـور کلی بهره وری حاصل تلاش آدمی برای بکارگیری بهینه عوامل تولید بمنظور صرفه جوئیهای ناشی از مقیاس، فنون مدیریت و ارتقا ء تکنولوژی در فرآیند تولید کالاها و خدمات در راستای دستیابی بـه بهتـرین نتـایج ممکـن در زمینـه رشـد و توسـعه اقتصادی است . متاســفانه درکشــورما هنــوز روش معمــول در انــدازه گیــری بهره وری عمدتاً همان روش قدیمی و براساس محاسبه نسبتها و سهم بهره وری هریک از عوامل تولید درمحصول کل بطـور مجزا می باشد . این شاخصها علاوه بـر آنکـه کـاربرد چنـدانی ندارند، در برخی مواقع گمراه کننده هم هستند . بطور مثال اگـر افزایش بهره وری کار را صرفاً منبعث از بهر ه وری بیشتر نیروی کار بدانیم از حقیقت فاصله گرفته ایم زیرا ممکن اسـت علـت بنیانی ازدیاد بهره وری جایگزینی عوامـل تولیـد و بکـارگرفتن سرمایه، تکنولوژی و یا انرژی به جای نیروی کار باشـد . ایـن مطلب از دید پژوهشگران پنهان نمانده است ولـی خاطرنشـان شده که درحـال حاضـر مبـادرت بـه انـداز ه گیـری بهـر ه وری مجموع عوامل تولید امکان پذیر نبوده، زیرا سنجش بهـره وری مجموع عوامل تولیـد فـوق العـاده مشـکل اسـت . بنـابراین از آنجائیکه سنجش دقیق کارائی بنگاههای دولتی تـاکنون انجـام نگرفته است - مد یران بنگاهها از کم و کیف کارائی واحـدهای خود اطلاع نداشته و انتظار می رود اقدامات مناسب نیـز بـرای افزایش کارائی صورت نگرفته باشد و کارائی بنگاههای دولتی در سطح پائینی باشد . علاوه بر آن لازم است مشـخص نمـود که بهره وری پائین بنگاههای دولتی آیا بـه لحـاظ تکنولـوژی، مدیریتی و یا ترکیبی ازآنها است، تا بتوان راه حل مناسبی ارائه نمود . از اینرو در این مقاله سعی شده است تـا بطـور مـوردی ساختار شرکتهای توزیع بـرق ایـران و چگـونگی تحـولات و تغییرات کارایی و بهره وری در آنها مورد بررسـی قـرار گیـرد . بطوریکه یکی از سئوالات اساسی از شـرک تهای توزیـع بـرق، میزان کارایی آنها باشد . در این راستا، علاوه بر ابعاد کیفی کـه لازم است استانداردهای معینی تعریف و وضعیت شاخصـهای عملکرد بنگاه با آن سنجیده شـود ( بطـور مثـال اگـر تغییـرات ولتاژ، فرکانس و یا در مجموع عوامل موثر در کیفیت بـرق از یک استاندارد تعریف ش ده منحرف شوند، لازم است بـه طـور خاص برنامه هایی برای بهبود این شاخص ها طراحی و اجـرا شود ) ، مواردی به هزینه ها و کارایی بنگاه مربوط می شوند کـه لازم است بر اساس روشهای علمی سـنجش کـارایی، کـارایی بنگاه استخراج شود تا وضعیت بنگاه نسبت به عملکـرد قبلـی خود و یا سایر رقبـا معـین گـردد . در چنـین شـرایطی امکـان تشخیص جایگاه بنگاه فراهم بـوده و مـی تـوان بـا توجـه بـه وضعیت بنگاه برنامه مناسبی را به اجرا گذاشت . در این حالت بطور مثال اگر معین گردد بنگاه بطورکـارا عمـل کـرده اسـت، صرفاً برنامه هایی برای حفظ کارایی بنگاه لازم اسـت امـا اگـر بنگاه خیلی ناکارآمد باشد، طراحی برنامـه هـایی بـرای ارتقـاء کارایی بنگاه ضروری است .

کارایی، بهره وری، تحلیل پوششی داده ها، شاخص مالم کوئیست، شرکتهای توزیع برق