جمشید سبحان وردی - دانشگاه تربیت معلم تهران، مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان شرقی
علیرضا ضیائی جاوید - دانشگاه دولتی باکو

منطقه مورد مطالعه بخشی از دشت مایان در جنوب غربی شهر تبریز واقع شده است. به دلیل مساعد بودن شرایط منطقه، فعالیت های صنعتی از قبیل کارخانجات بزرگ چرم سازی در مجاورت دشت گسترش سریع پیداکرد. با توجه به این که پیدایش واحد های صنعتی بدون توجه به زیر ساخت های زیست محیطی مانند تصفیه خانه صورت گرفته است فاضلاب و پسماند های حاصل از چرم سازی بدون کنترل در منطقه رها می گردد. دراین مطالعه تعداد 60 نمونه خاک و تعداد 55 نمونه آب از آب رودخانه آجی چای، آب های زیر زمینی و فاضلاب خروجی شهرک چرمشهر برداشت و به روش هایICP-OES, AAS مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفتند. پس از بررسی و تعیین حدود مجاز فلزات سنگین در آب و خاک مناطق با غلظت های بالاتر از حد مجاز مشخص شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد تخلیه فاضلاب چرمشهر به رودخانه آجی چای، سبب بالا رفتن غلظت عناصر سنگین از قبیل کرم، مس و روی در آب رود خانه آجی چای شده است. برداشت بی رویه کشاورزان منطقه، از آب آلوده رودخانه آجی چای در فصول کم آبی از طریق پمپاژ و نیز در برخی مناطق ازطریق نهر های انحرافی برای آبیاری، سبب بالا رفتن غلظت عناصر سنگین مثل کرم، مس و روی در خاک شده و باعث تغییر کیفیت آن شده است. سفره آزاد بالایی دشت مایان، به علت تغذیه از آب رودخانه آجی چای، شور و غلظت عناصر فلزسنگین از قبیل کرم در آن بالا رفته و آلوده شده است. این در حالی است که سفره های میانی وزیرین به دلیل عدم تغذیه از آب رودخانه آجی چای، دارای کیفیت آب بهتری هستند. با بررسی صحرایی محصولات زراعی از قبیل یونجه و ذرت مشخص شد بالا بودن فلزات سنگین خاک سبب تغییر کیفیت و کاهش وزن اندام خشک هوایی این محصولات و برخی اختلالات در آنها شده است

دشت مایان، رودخانه آجی چای، آلودگی آب و خاک، فلزات سنگین ، کرم، چرمشهر تبریز