شهریار خالدی - گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی

با توجه به بررسی های گلانتز، بیش از 130 تعریف در مورد پدیده بیابان زدایی وجود دارد. دراین میان به تعریف بیابان زایی در کنفرانس سازمان ملل در نایروبی (1997) اشاره می شود: تشدید یا توسعه شرایط بیابانی، فرایندی که به کاهش قابلیت تولید بیولوژیکی توام با کاهش بیومس گیاهی، ظرفیت چرا و تولید محصول ارتباط می یابد. در این باره باید علل، ساز و کار، پیدایش، نتایج، و آثار این بلای مربوط به خاک در محیط های بی آب خشک و نیمه خشک و حتی جنب مرطوب و خطرهای ناشی از آن را شناسایی کنیم. بیابان زایی موید بحران محیط زیست است : (1) تخریب کیفی همراه با محو غیر قابل برگشت برخی گونه های گیاهی، (2) تخریب می توام با خشک شدن کامل سفره های آب سطحی و افت سفره های زیر زمینی (3) تخریب خاک توسط فرایند فرسایش بادی و آبی … در این مقاله بر نوسان های آب و هوایی و در دراز مدت تغییرات آب و هوایی بر بیابان زایی از یک سو و نیز مسئولیت های انسانی بیابان زایی که شرایط آب و هوایی را حاد و تشدید می کند تاکید می شود. نوسان های آب و هوایی بیابان زایی بیشتر به کاهش میزان بارندگی و رطوبت، افزایش دما بویژه در تابستان ، افزایش میزان خشکی، تبخیر – تعرق، وزش بادهای گرم و سوزان ، تشدید نوسان توفان های ماسه ای بویژه در فصل گرم و خشک و در نتیجه کاهش پوشش گیاهی طبیعی ارتباط می یابد. بنابراین، آنچه که بیش از حد متاثر میشود، کاهش حاصلخیزی خاک است. حتی بر اثر نوسان های آب و هوایی، طغیان جانوران و حشرات آفت به برخی سرزمین ها از جمله ملخ ها به شمال خاوری آفریقا که روزگاری تاکستان ها و باغ های سرسبزی داشته است،پدیده «بیابانی شدن» آنچنان اعمال گردید که سیر قهقرایی، محیط زیست را به بیابان های بی آب و بدون پوشش گیاهی تبدیل کرده است. در نتیجه فرسایش آب و خاک به شدت محیط را متاثر ساخت. البته به عنوان یک فرضیه علت توسعه بیابان ها در جنوب ایران را می توان طغیان ملخ ها و دیگر آفت ها تلقی نمود. از سوی دیگر، در ایران نیز بیابازن زایی و کویرزایی از آغاز دوره هولوسن آغاز شده است، ولی به دلیل مسئولیت های انسانی این پدیده از چند دهه پیش محیط زیست را با مشکل مواجه نموده است. بالا آمدن آبهای زیر زمینی و صعود نمک به سطح خاک سبب ظهور زمین های باتلاقی و پف کرده بر اثر تبخیر زیاد و تمرکز املاح گردیده است. در این مقاله دو مطالعه موردی نیز بررسی ومقایسه خواهند شد: الف – قسمت هایی از دشت های جنوب البرز ب – ناحیه بیابانی کشور جیبوتی در زمینه بیابان زدایی و ارائه راههای علاج بخش، منطقی و علمی برای ترمیم محیط زیست در این مطالعات موردی مطالبی مورد اشاره قرار گرفته اند. در این بررسی چند مدل نیز ارائه شده اند.