احمدرضا محمدزاده - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

استفاده از فاضلا بهای شهری و خانگی در امر آبیاری و تولید محصولات کشاورزی، به عنوان منبعی سرشار از آب و عناصر مورد نیاز گیاه، از دیرباز در بسیاری از نقاط دنیا رواج داشته است ( ۳ و ۴). در ایران که جزء کشورهای خشک و نیمه خشک جهان به حساب میآید، میزان آب در بخش کلان کشاورزی بیشترین درصد را در مقایسه با سایر مصارف به خود اختصاص م یدهد (در حدود 93/5 درصد) و این در شرایطی است که در بسیاری از نقاط کشور کمبود آب و تشدید آن در اثر خشکسالی های اخیر به آنچنان وضعیت حاد و بحرانی رسیده است. برنامه ریزان و مدیران منابع آب را مجبور ساخته تا در برنامه ریز یهای توسعه منابع آبی، به کلیه منابع متعارف و غیر متعارف آب (از جمله فاضلا بهای شهری و خانگی) که بتواند به نحو مؤثر و اقتصادی در اختیار قرار گیرد عطف توجه نمایند. هم اکنون افزایش جمعیت و تمرکز آن در شهرهای بزرگ موجب افزایش شدید حجم فاضلا بهای خانگی و شهری گردیده است. در این خصوص موقعیت مکانی فاضلاب ها به دلیل وجود اراضی حاصلخیز در اطراف شهرهای پرجمعیت، بر اهمیت مصرف زراعی این قبیل آبها می افزاید ( ۵). کلان شهر مشهد از جمله شهرهایی است که به دلیل کمی میزان بارندگی سالیانه، کمبود منابع آبی پایدار و دارا بودن جمعیت بالا با مشکلات شدید کم آبی مواجه م یباشد و یکی از راههای پیشنهاد شده برای رفع این مشکل، جمع آوری و تصفیه فاضلا بهای شهری و استفاده از آن در بخش کشاورزی منطقه است. در صورت تکمیل شبکه سراسری فاضلاب شهری تا سال ۱۳۹۰ و با در نظر گرفتن مصرف آب ۲۵۰ لیتر در روز، حجم فاضلاب تصفیه شده (پساب) قابل استفاده مجدد حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب در سال خواهد بود که بیش از دو برابر مجموع ظرفیت سدهای طرق و کارده می باشد ( ۲). استفاده از فاضلاب شهری در اراضی کشاورزی دارای مزایا و معایبی است که لازم است مورد بررسی قرار گرفته تا بتوان با آگاهی کامل نسبت به استفاده از فاضلاب با رعایت ملاحظات زیست محیطی به صورت بهینه بهره گرفت. عدم توجه به ملاحظات خاص این امر، خطرات بالقو های را برای بهداشت انسا نها و محیطی زیست بدنبال دارد. امروزه تحقیقات محلی در زمینه استفاده از انواع آبهای نامتعارف (از جمله فاضلابها) در آبیاری اراضی کشاورزی و مشاهده جنبه های مختلف آن از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. نتایج بدست آمده از تحقیقات انجام شده در مناطق مختلف نشان داده است که به دلیل وجود برخی تفاوتها در شرایط اقلیمی، گیاهی، اجتماعی، فرهنگی کیفیت خاک و سایر عوامل و متغیر بودن خصوصیات فاضلاب از منطق های به منطقه دیگر و حتی در طول زمان در یک محل ( ۱ و ۶). در هر منطقه باید بررسی، تحقیق و کنترل در اراضی کشاورزی تحت آبیاری فاضلاب صورت گیرد. تحقیق حاضر جهت استفاده بهینه از فاضلابها برای آبیاری اراضی کشاورزی تحت کشت گندم در مجاورت شهر مشهد صورت گرفته است.