حسین محمدزاده - دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی
رمضان کاظمی گلیان - دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی
محمد علایی - سازمان آب منطقه ای خراسان، امور مطالعات آبهای زیر زمینی

دشت شیروان – قوچان بزرگترین حوضه آبریز رودخانه اترک واقع در شمال استان خراسان (در محدوده جغرافیایی َ15، 27 درجه سانتی گراد تا َ 0 ، 59 درجه سانتی گراد طول شرقی و َ45 و 36 درجه سانتی گراد تا 0َ ، 38 درجه سانتی گراد عرض شمالی) در حد فاصل رشته کوههای کپه داغ – هزار مسجد (در شمال) و آلاداغ- بینالود (در جنوب) قرار دارد. دشت شیروان که از رسوبات آبرفتی دانه ریز رسی و سیلتی تا درشت دانه شنی و ماسه ای مربوط به دوران چهارم تشکیل شده است، توسط سازندهای مزدوران ، شوریجه، تیرگان، سرچشمه، سنگانه (دوران دوم) وکنگلومراهای قرمز رنگ و مارنهای (دوران سوم) محاسبه شده است. آب نفوذی حاصل از نزولات جوی و رودخانه ای که ار مرکز دشت می گذرد، آب چشمه های موجود در ارتفاعات پیرامون دشت، فاضلابهای شهری و صنعتی و آبهای برگشتی کشاورزی، منابع تغذیه عمده آبرفت دشت بوده و بجز چشمه های موجود در منطقه، ابهای زیر زمینی دشت تنها منبع تامین کننده آب مورد نیازشهر می باشد. در این دشت، در مجموع 1216 حلقه چاه (748 چاه عمیق، 468 چاه نیمه عمیق و 319 چاه فاقد آبدهی)، 65 حلقه چاه پیرومتری و مشاهده ای، 171 رشته قنات و 288 دهنه چشمه وجود دارد. بمنظور بررسی خصصویات شیمیایی لایه آبدار، ضمن مطالعه هیدروژئولوژی و تهیه نقشه تراز آب (هم پتانسیل) و نقشه هم عمقهای آبهای زیر زمینی دشت، تعداد 31 نمونه آب از چاههای منطقه نمونه برداری و با تجزیه شیمیایی نمونه ها در آزمایشگاه نقشه ها و دیاگرامهای هیدروشیمیایی آبهای زیر زمینی دشت تهیه شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که بطور کلی جهت جریان آبهای زیر زمینی از شرق به طرف غرب (انتهای دشت) بوده و کیفیت آب زیر زمینی لایه ابدار نیز در این جهت کاهش می یابد که سازندهای زمین شناسی (بخصوص سازندهای مارنی منطقه)، عوامل هیدروژئولوژیکی ، تاثیر ابهای سطحی نامطلوب ناشی از فاضلابهای شهری و صنعتی و برگشت آب کشاورزی، عمده ترین عوامل موثر بر کیفیت آبهای زیر زمینی منطقه می باشند. بطوریکه چاههای که محدوده سازندهای مارنی قرار دارند، دارای آب خیلی شور بوده و هدایت الکتریکی (EC) آب آنها تا مرز 6500 میکروموس بر سانتیمتر نیز می رسد. با توجه به افزایش شوری و کاهش کیفیت آب در جهت گسترش فعلی شهر (در راستای شرقی – غربی) که ناشی از عوامل فوق الذکر می باشد، بهتر است گسترش شهر در امتداد شمالی – جنوبی صورت گیرد. چرا که وجود دو رودخانه اصلی منطقه در ارتفاعات شمالی و جنوبی شهرستان و آبگیری سد بتنی دو قوسی بارز و بر روی یکی از این رودخانه ها (رودخانه قلجق) نه تنها منجر به توسعه کشاورزی و احداث پروژه های صنعتی ونیمه صنعتی میگردد، بلکه با توسعه کشاروزی و افزایش سطح زیر کشت با نفوذ بیشتر آبهای مورد استفاده برای کشاورزی، آبهای زیر زمینی از نظر کمی و کیفی بهبود خواهد یافت.