سپیده کمالی صدر - امور اکتشاف، سازمان انرژی اتمی ایران
محمد لطفی - سازمان زمین شناسی کشور
محمد طورچی - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان

کانسار اسکارن پلی متالیک (مس، روی، آهن، نقره، طلا) انارک در پانزده کیلومتری غرب روستای پشت بادام در شمال شرق استان یزد در ایران واقع است. این ناحیه از نظر تقسیم بندی زمین شناسی ایران، در ایران مرکزی و کمربند مس دار انارگ – سرچشمه - خارستان قرار دارد. توده گرانیتوئیدی انارگ در مرکز منطقه و با روند شمالی – جنوبی جایگزین شده است. تعیین سن مطلق انجام شده به روش K/Ar زمان تزریق این توده را ائوسن میانی نشان می دهد. ترکیب سنگ شناسی این توده گرانیتوئیدی از گرانیت، گرانودیوریت، کواتزمونزونیست و کمتر تونالیت و کوارتزدیوریت تشکیل شده و متعلق به گرانیتوئیدهای نوع (I) می باشد. به طور کلی در اطراف این توده نفوذی یک نوع اسکارن کلسیک وجود دارد. مهمترین سنگ همبر، واحد مرمر کلسیتی متعلق به مجموعه کمپلکس پشت بادام می باشد. زون اگزواسکارن عمدتا از گارنت (آندرادیت – گروسولار) ، کلینوپیرکسن (دیوپسید – هدنبرژیت )، آمفیبول (ترمولیت – اکتینولیت)، اپیدوت، کلریت، کلسیت، کوارتز، مگنتیت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت تشکیل شده است، که حداکثر رخساره دگرگونی آن به اوایل رخساره پیروکسن – هورنفلس می رسد. مجموعه کانیائی زون اندواسکارن شامل گروسولار، آندرادیت، اپیدوت، کلریت، کلسیت، ترمولیت، اکتینولیت بوده که ضخامت آن یک تا سه متر متغیر می باشد. کانه ها در سه موقعیت مختلف به نام آنومالیهای A,B,C تشکیل شده اند. قسمت اصلی ذخیره اقتصادی در زون اگزواسکارن قرار دارد . نوع پاراژنز موجود به نحوی است که تنها نمی تواند به ترکیب سنگ میزبان مرتبط باشد و متاثر از فرآیند های تکاملی در طی جایگیری توده نفوذی می باشد. سیالات ناشی از تفریق ماگمانی در طی تبلور تفریقی مذاب آذرین و همچنین متقابل آن با سنگ همبر موجب تمرکز مواد معدنی در اسکارن پلی متالیک به طریق متاسومانیک شده است. اسکارن زائی در ناحیه انارگ در سه مرحله صورت گرفته است: (I مرحله پیشرو، (II مرحله قهقرائی – متاسوماتیسم و (III مرحله گرمابی . عمده کانه زائی در مرحله دوم صورت گرفته است. ساخت ماده معدنی به صورت عدسی شکل، توده ای نامنظم و کمتر رگه ای و رگچه ای دیده می شود. این کانه ها بافتهای توده ای، در برداری، انتشاری و به مقدار کمتر جانشینی را نشان می دهند. با توجه به ویژگیهای کانی شناسی و تطابق با دیاگرامهای تعادل فازی، دمای تشکیل زونهای کانیائی به ترتیب زیر اندازه گرفته شد: - زون پیروکسن اسکارن 450- 600 درجه سانتی گراد. - زون گارنت اسکارن 380-480 درجه سانتی گراد. مکانیسم تشکیل این اسکارن در نتیجه تاثیر متقابل همبری – تراوش محلولهای ماگمائی می باشد. این فرآیند توسط شکستگیهای توده نفوذی و سنگهای همبر شدت یافته است. مطالعات کانی شناسی (آنالیز X.R.D و مطالعه مقاطع صیقلی)، نشان می دهد که کانه زائی اصلی شامل کالکوپیریت، مگنتیت، گالن و اسفالریت می باشد. عیار مس 12-0/35% محاسبه شده است. که یک کانسار قابل توجه را برای معدنکاری نشان می دهد . لازم به ذکر است که این ذخیره به کانسارهای اسکارن پلی متالیک (مس، روی، آهن، نقره، طلا) وابسته است، که بر طبق شواهد ، خاستگاه تکتوتیکی آ ن مربوط به ماگماتیسمن ناشی از فرورانش حاشیه قاره ای با زاویه کم می باشد.