بهرام سامانی - عضو هیئت علمی سازمان انرژی اتمی ایران
جلیل ایرانمنش - عضو هیئت علمی سازمان انرژی اتمی ایران
شیوا انصاری - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

زون بافق – پشت بادام، واقع در ایران مرکزی به صورت سنتی جایگاه کهن ترین سازندهای ایران زمین معرفی می شود. در نقشه های زمین شناسی ، سن آنها از آرکئن ، پروتروزوئیک و پالئوزوئیک دانسته شده وقدیمی ترین کمپلکس ها به عنوان «چاپدونی، بنه شورو و تاشک» قلمداد شده اند. بررسی های اخیر بخصوص بهره گیری از فن آوری های نوین (پردازش تصویری ماهواره ای و ژئوشیمی ایزوتوپی و سن های رادیوایزوتوپ) نشان داده است که : 1- این زونبخشی از ابر قاره گندوانا با پوسته سیال 1000-1300 میلیون سال و پوشش بقاره ای سازند تاتک با رخساره مولاسی در رخداد لوفیلی شکل گرفته است. 2- در چرخه تکتونوماگمایی کاتانگایی – پان افریقایی یعنی از حدود 850 تا 510 میلیون سال این منطقه همانند بسیاری از بخش های گندوانا دستخوش پویایی ناشی از صعود آستنوسفر، ماگماتیسم نشئت گرفته از گوشته غنی شده و ماگماتیسم و متاسماتیسم وایسته بدان و سیلان گسیل شده از ژرفای زمین (احتمالا هسته) گردیده و جایاه ریفتی با پدیده های مربوط را موجب گشته است، که رویکرد متالوژنی آن تشکیل منابع سنگ آهن، آپاتیت ، اورانیوم – توریم ، اورانیوم – طلا – پلی متال و سرب و روی گانهای متعاقب و در چرخه کاتانگایی – پان افریقایی شده است. 3- مجموعه پی سنگ و سازند مربوط به ریفت پر کامبرین در چرخه های سیمری و آلپی که خود در زمان تریاس پسین به واسطه صعود گوشته و ایجاد سیستم ای هورست و گرابن در ایرا ن مرکزی منطقه بافق – پشت بادام به صورت هورستی در آمده که در دو سمت خاور و باختر به دو حوضه رسوبی (گرابن) کوهبنان و خرانق محدود می شده است. در بخش باختری منطقه بافق – پشت بادام به واسطه عملکرد گسل های شقه گر رژیم دگرگونی فشار بالا و حرارت پایین راسبب گردیده که امروز در کوه های خوشومی ، نی باز ، چاپدونی ، ناتک و کنار کویر دره انچجیز رخنمون دارد. رویکرد این دگرگونی تشکیل شیست های متبلور در بش باختری منطقه است که به سمت خاور به فیلت واسلیت با میان لایه های آهک مرمری تبدیل می گردد. در اطراف میدان معدنی ساغند تقریبا دگرگونی نیافته اند. نمودار نرمالیزهREE به کندریت آمفیولیت های نی باز – خوشومی همانند آمچه اسن که از بازالت های سازند ناتک بدست آمده است. در بخش باختری منطقه دگرگونی درجه بالا و حتی فوق دگرگونی مجموعه دگرگونی پیشین (رخداد سیمری) به شدت تحت تاثیر قرار داده و آنها را تفکیک ناپذیر می سازد. در مجموعه گرانیت گنیسی کوه خوشومی ، نی باز و کلوت چاپدونی بقایایی از میکا – کوارتز شیست های حاصل از رخداد سیمری در تصاویر ماهواره ای هنوز قابل شناخت است. سنگهای اصلی سری دگرگونی ضعیف تا متوسط سیمری احتمالا و بطور عمده تعلق به سازند ناتک دارد و در بخش های بقایایی سازند ساغند و سری ریز و متعلق به چرخه ریفتی پر کامبرین وجود دارد. این بخش ها در نقشه های اسپکترومتری هوایی و مغناطیس سنجش از سازند ناتک قابل تفکیک است. در ایران مرکزی درمحدوده های با روند خطی و دگر شکلی داکتیل ارقام سنی منطبق با رخداد سیمری آغازی در پرتو سنجی ها بدست آمده که نشان از بروز حادثه دیناموترمال در تریاس میانی – پسین دارند. ایزوکرون Rb-Sr روی پنج نمونه سنگی از مجموعه دگرگونی سن Ma 17 مثبت و منفی 207 را نشان می دهد. تعیین سن K-Ar روی سنگ های دگرگونی منطقه بنه شورو سن 220-180 میلیون سال را برای دگرگونی ناحیه ای داد ه است .