رمضان کاظمی گلیان - کارشناس ارشد آب زیرزمینی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان
علی باقریان کلات - کارشناس ارشدزمین شناسی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گناباد
حسین پژمان - کارشناس GIS، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان

قنات یکی از شیوه های متداول بهره برداری منابع آب زیرزمینی استان خراسان است. دشت قوچان واقع در 130 کیلومتری غرب شهرستان مشهد دارای 125 رشته قنات می باشد که در حواشی شمالی و جنوبی آن (عمدتا در دشت فاروج) با امتدادی تقریبا شمالی - جنوبی احداث شده است. از طرفی عمده چاه های بهره برداری عمیق و نیمه عمیق دشت در مرکز آن (دو طرف جاده ارتباطی قوچان- شیروان) منطبق بر ناحیه غنی هیدروژئولوژیکی می باشد . بر اساس نقشه تراز آب ترسیمی شهریور ماه 1381 جهت جریان آب زیرزمینی ، شرقی- غربی (در منطقه قوچان) و از جنوب شرق و حواشی شمالی و جنوبی به طرف مرکز دشت (محل تمرکز چاه های بهره برداری) در منطقه فاروج می باشد. حفاری چاه های بهره برداری عمیق و نیمه عمیق در پایین دست قنوات سبب افت پیوسته سطح آب زیرزمینی و خشک شدن بسیاری از انها شده است. در نتیجه ضمن ارزیابی هیدروژئولوژیکی دشت در نواحی دو گانه و تهیه مدل مفهومی مدل ریاضی دشت تهیه و برای دو سال متوالی (شهریور ماه 1373 تا مرداد ماه 1376) واسنجی گردید. بر این اساس کاهش ذخیره متوسط سالانه آبخوان در محدوده مدل برابر با 24/5 میلیون متر مکعب است که با سیر نزولی هیدروگراف واحد دشت و چاه های مشاهده ای محدوده مدل و همچنین مطالعات قبلی بیلان قابل تایید می باشد. به منظور بررسی روند کم آب شدن و خشک شدن تدریجی قنوات حواشی دشت قوچان، مقاطع ترسیمی مقادیر محاسبه ای سطح آب سلول های ستون های 14، 16، 18، 20، 22 مربوط به شهریور ماه 1373 و مرداد ماه 1376 ترسیم گردید. مقاطع ترسیمی نشان می دهد روند مزبور (به خصوص در شرایط بحرانی) از حوشی شمالی و جنوبی دشت به طرف جاده ارتباطی قوچان- شیروان می باشد که با توجه به ارزیابی هیدروژئولوژیکی و بازدیدهای صحرایی منطقه تایید شده است.

قنات، هیدروژئولوژی، روند خشکی، مدل ریاضی دشت