قاسم مجتهدی - کارشناس پژوهش مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان
پرویز عبدی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان

قنات فنی برای دستیابی به آب نه تنها به عنوان یک فناوری جدید بلکه رخاد و پدیده ای فرهنگی باستانی است که صدها سال نقش موثری در عمران، آبادی و احیای اراضی مناطق خشک و نیمه خشک داشته و حفر آن یکی از برجسته ترین کارهای مهندسی در جهان قدیم و معاصر محسوب می شود از مسائل بسیار مهم و حیاتی در مورد قنوات حفظ و نگهداری، ارتقای بهره وری و احیای انهاست با توجه به موقعیت مکانی قنوات روش های قابل استفاده برای انجام این امور متفاوت است از جمله این روشها که بسیار مناسب و فراگیر می باشد روش پخش سیلاب و تغذیه آبهای سطحی به داخل زمین است که در این مقاله به صورت مورد به نقش این روش در ارتقای بهره برداری و احیای قنوات در دشت سهرین در استان زنجان پرداخته می شود. برای این منظور با استفاده از تجهیزات آرمایشگاهی در خروجی قنات موجود در ایستگاه تحقیقاتی پخش سیلاب دشت سهرین- قره چریان زنجان اقدام به اندازه گیری مستمر دبی آن در طول سال گردید. در این ایستگاه به منظور جبران میزان افت سطح آب زیرزمینی دشت سهرین اقدام به انجام پخش سیلاب در آبخوان گردید. بر اساس نتایج بدست امده در سال هایی که میزان بارندگی کم بوده و خشکسالی اتفاق می افتد سطح آب چاه ها ئ بده قنات ها کاهش یافته و موجب کاهش محصولات کشاورزان می شود. با شروع آبگیری از رودخانه قره چریان در پاییز سال 76 و پخش آن در دشت میزان تغییرات آب زیرزمینی نیز مورد مطالعه قرار گرفت. برای این منظور سطح آب سه حلقه چاه پیزومتری و دبی یک رشته قنات به طور منظم اندازه گیری گردید داده های به دست امده از تغییرات میزان آب استحصالی از رودخانه با تغییرات بده خروجی قنات به همراه میزان بارندگی مقایسه گردید. بررسی ها نشان داد که قنات به طور مستقیم تحت تاثیر آب ورودی بوده است به طوری که باعث افزایش چشم گیر دبی قنات شده و آبدهی آن را در طول سال تامین می نماید. بنابراین اگر بتوان در طول سال سیلابها بیشتری استحصال نموده و میزان آب بیشتری در دشت پخش شود امید میرود مشکل کم آبی کشاورزان در زمانی که نیاز به آبیاری داشته و رودخانه قره چریان نیز خشک می باشد می تواند برطرف گردد.

قنات، پخش سیلاب، آب زیرزمینی، زنجان