علیرضا رابط - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان

ایران کشوری که در کمربند خشک جهان قرار گرفته است و مردم ایران از گذشه های دور برای جبران کمبود و نبود آب تلاش های دامنه داری را تا زمان حال انجام داده اند در حقیقت در کشور ایران آب به عنوان عنصری حیاتی دارای اثر گذاری فراوانی در تمامی ساختارهای اقتصادی-اجتماعی مردم کشور بوده است. در سال های اخیر کمبود منابع آب در کشور به یک بحران ملی تبدیل شده است و اگر در خصوص تامین منابع آبی مطمئن اندیشه درستی صورت نپذیرد کشور با مسائل حادی روبرو خواهد بود. جمعیت نیاز به آب و غذا دارد و با نرخ رشد فعلی جمعیت کشور در سال 1400 دارای 100 میلیون نفر جمعیت خواهد بود. دانش بومی هر ملتی قسمتی از سرمایه های آن ملت به حساب می آید در حقیقت این دانش از باورها، ارزش ها و دانسته ها رشد و تکامل پذیرفته است. در حقیقت انسان با توسل به این پشتوانه (دانش بومی) توانسته است طی قرون متمادی روزی خود و خانواده اش را از محیط طبیعی طلب نماید. کمبود و فقدان آب در کشور سیستم سنجیده و متناسب با شرایط آب و هوایی و الهام گرفته از دانش بومی را تحت عنوان قنات به وجود آورده است. قنات در نظام مدیریت سنتی و بهره برداری بهینه از منابع آب سیستم پیچیده ای را پایه گذاری نموده است که متاسفانه با تمام ارزش و اهمیت ان رو به سوی فراموشی می رود. قنات، فنی که از دانش بومی الهام گرفته است با ورود تکنولوژی هایی نظیر موتور پمپ و حفر چاه های عمیق و سیستم تحت فشار و قطره ای خود را به نفع سیستم های آبرسانی وارداتی کنار کشیده است. قنات از گذشه تا حال توانسته است آب کشاورزی و آشامیدنی عده کثیری از مردم شهر و روستا را تامین کند و مهم در نقاطی فراهم شده است که ریزش های جوی کافی و وافی وجود مداشته است. با توجه به کمبود منابع آبی مطمئن در کشور و نیاز به تامین آن این سیستم نیاز به احیا و حمایت دارد تا بتواند نقش و جایگاه خود را در امر تامین منابع آب بازی نماید در ایتان زنجان در سال 1381 حدود 712 رشته قنات وجود دارد که تاکنون نقش مهمی در تامین آب شرب و کشاورزی داشته است. استان زنجان در سال 1375 دارای 901670 نفر جمعیت بوده است کهع از این میان حدود 461769 نفر در مناطق روستایی استان زندگی می نمایند. هدف از مقاله فوق بررسی وضعیت قنوات استان زنجان در روند تامین آب روستاهای استان بوده و همچنین شناسایی علل و عوامل عدم بهره برداری مناسب از این سرمایه عظیم در این محدوده می باشد.

استان زنجان، حوزه آبخیز زنجانرود، دانش بومی، قنات