اسماعیل فیله کش - کارشناس ارشد پژوهش و رئیس ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سبزوار
ابوالقاسم دادرسی سبزوار - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان

نگاهی به شکل گیری تمدن ها و اسکان بشر نشان می دهد که همه آنها در کنار منابع آبی بوده اند و از این رو می توان ادعا کرد که غنی ترین فرهنگها و تمدن ها در کنار آب بوجود امده اند. در مناطق خشک و نیمه خشک با توجه به عدم وجود رودخانه های دائم و منابع آبی سهل الوصول، استحصال آب های زیرزمینی از قدیم الایام مرسوم بوده و هنر حفر قنات که از عجایب هشتگانه دنیا نیز در بعضی از موارد لقب گرفته منتسب به ایرانیان است که با ابداع شیوه های بدیع و هوشمندانه توانسته اند با ابتدایی ترین ابزار به آبهای زیرزمینی دسترسی یافته و از ان بهره برداری نمایند. در این بررسی نقش قنات در توسعه جوامع روستایی و شهری مورد توجه قرار گرفته و به جایگاه قنات در سکنی گزینی جوامع انسانی در اطراف آن اشاره گردیده روند کاهش قنوات و جایگزینی آن با چاه های عمیق در 3 مقطع زمانی و ارتباط آن با روند مهاجرت روستاییان به شهرها مورد کنکاش قرار گرفه است. نتایج این بررسی نشان می دهد که علاوه بر کاهش ذخایر منابع آبی که منجر به بروز مشکلات اقتصادی ، اجتماعی و مهاجرت روستاییان به شهرها بر اثر تخریب قنوات گردیده با تغییر کیفیت منابع آبی مسائل زیست محیطی حادی را نیز در پی داشه است. پیشنهادات ارائه شده جهت حفظ این میراث فرهنگی که با استناد به آیات و احادیث ارائه شده می تواند مورد توجه مسئولین قرار گیرد.