محمد ضیایی موید - دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه تهران

با رشد سریع علوم طبیعی رویکردی عجیب در معرفت شناسی و جهان شناسی پدید آمد که تنها معرفت حسی و مادی را باور داشت و هر چیزی را که قابل آزمودن حسی نبود، خرافه می دانست. این نحله فکری سعی نمود، دیدگاه خود از انسان و جامعه را نیز برمحافل آکادمیک تحمیل نماید و از روان شناسی و جامع ه شناسی فلسفی به سمت حس گرایی برود و دیدگاه مکانیستی به انسان و جامعه را مبنای درست بداند.اما از نیمه دوم همان قرن، متفکرانی مانند دیلتای پیدا شدند، که با این روند مخالف بودند و تسری مبانی روش شناختی علوم طبیعی را به علوم انسانی نادرست می شمردند . این مکتب اعتراضی که در مقابل تجربه گرایی فلاسفه انگلیسی زبان شکل گرفته بود، در پدیدارشناسی هوسرل به تثبیت رسید . این دیدگاه در مقابل رویکرد علم گرای اثبات گرایی(پوزیتیویستی)، باوردارد که اختیار انسان واقعیتی است که باعث می شود،روش مطالعه انسان و جامعه مانند علوم طبیعی مانند فیزیک و شیمی آزمون نباشد . امروز نیز پیروان این دو جریان به جدیت در مقابل یکدیگر صف آرایی نموده اند، ولی پیدایش و رواج روش های کیفی تحقیق در علوم انسانی نشان می دهد که محافل آکادمیک نیز در این تقابل فلسفی، رأی رویکرد پدیدارشناسی (فنومنولوژی ) را نیز به عنوان یک شیوه ی علمی پذیرفته است. از دیدگاه اسلامی نیز که به موضوع نگاه کنیم، باور به مختار بودن انسان و وجود عوامل ماوراء ماده و حس، باعث می شود نتوانیم رویکرد اثبات گرایانه (پوزیتیویستی) به علوم انسانی را قبول کنیم . اما متأسفان ه در کتاب های روان شناسی و اقتصاد دوره دبیرستان رویکرد مطرح، علم گرایی تجربی است. کتاب جدیدی نیز که توسط گروه کاملاً جدید در جامعه شناسی سال دوم دبیرستان دوره انسانی تألیف شده است با وجوداینکه به درستی رویکرد پوزیتیویستی را نقد کرده، اما جایگزینی که ارائه می کند، با توجه به مبانی کلامی نبوت و امامت صحیح نمی باشد. چرا که شناخت وحیانی را ذیل معرفت شهودی قرار داده است، اما می دانیم که وحی ذیل شهود عرفانی قرار نمی گیرد و نوع خاصی از اتصال انبیا و اوصیا به عالم غیب است. در این مقاله پس از بحثی مختصر در مورد مب انی فلسفی دو رویکرد روش شناختیاثبات گرایی (پوزیتیویستی) و پدیدارشناسی (فنومنولوژی)، مباحث روش شناختی کتاب های روان شناسی و اقتصاد بررسی شده است. سپس با توجه به مبانی کلام تشیعدر مورد ماهیت وحی، رویکرد روش شناختی کتاب جدیدالتألیف جامعه شناسی 1، نقادی شده است. بدین ترتیب سعی می شود مبانی بهتری برای روش تولید علوم انسانی اسلامی ارائه شود.

مبانی رو ششناختی علوم انسانی، پوزیتیویسم، پدیدارشناسی، علم دینی