حسن ملکی - عضو هیات علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی

برنامه درسی یک مقوله آمیخته به فرهنگ است و با ضرورت ها و اقتضائات فکری، اعتقادی و ارزشی رابطه قوی دارد، به همین دلیل در آن از مبنای فلسفی و اجتماعی نیز در کنار مبانی روانشناختی برنامه ریزی درسی بحث می شود و بر اساس آن برنامه درسی جهت گیری مشخص پیدا می کند؛ بنابراین باید با توجه به شرایط و ویژگیهای بومی برنامه درسی مناسب را جستجو کرد و برای طراحی آن اقدام نمود . ضرورت و اهمیت این اقدام زمانی آشکار می شود که ب ه تنوع دیدگاههای برنامه درسی و علل این تنوع به درستی بیندیشیم و تفاوتهای آنها را بررسی عمیق کنیم؛ به عنوان مثال با بررسی پراگماتیسم به عنوان یک فلسفه تعلیم و تربیت متوجه می شویم که برنامه آموزشی و درسی خاص از این فلسفه استنباط می شود. چرا در برنامه درسی م بتنی بر فلسفه مزبور برنامه درسی صرفاً یک فرایند محسوب می شود و انضباط سنتی کاملاً نادیده گرفته می شود؟ چرا پراگماتیسمها گرایش رویکرد های سنتی به برنامه های آموزشی را که در آنها دانش از تجربه مجزا شده تجزیه یا تقسیم می گردد، رد کرده اند؟ چرا در برنامه درسی تجربه کودک محور قرار می گیرد و همه چیز بر پایه آن باید طراحی شود؟ تمام این سؤالات به وسیله تأمل در مبانی فکری پراگماتیسم پاسخ داده ی شود. سؤال اساسی آن است که اگر بر مبنای فلسفه آموزشی و پرورشی اسلامی توصیف دیگری از یاد گیرنده به عمل آمد و انسان شناسی، معر فت شناسی و ارزش شناسی ویژه تفکر اسلامی ارائه گردید، ابعاد و ویژگیهای برنامه درسی تغییر پیدا نمی کند؟ بدون تردید پاسخ مثبت است . اصولاً نمی شود که ریشه در یک چیز تغییر نکند ولی روبنا ها تغییر پیدا نکنند . در هر یک از جنبه های مبانی فلسفی دلالتهای خاصی به دست می آید که به برنامه ریزی درسی جهت می دهد؛ نوع خاص تعریف « انسان » به عنوان مثال در فلسفه آموزش و پرورش اسلامی می شود. وقتی که پذیرفتیم از نظر اسلامی کودک یک موجود مکرم است و ارزش ذاتی دارد و همچنین پذیرفتیم که استعداد های عالی فطری به طور هماهنگ در وجود او قرار داده شده است و در جهت خلافت الهی باید فعالیت پیدا کنند، موظف هستیم برنامه درسی را به عنوان وسیله ای برای تربیت و یاد گیری در جهت رشد همه جانبه فرد، بازبینی کنیم و چارچوب مفهومی خاص برای آن تعریف کنیم . علاوه بر ماهیت انسان، ماهیت ارزش، ماهیت معرفت و ماهیت زندگی نیز در فلسفه آموزش و پرورش اسلامی به طور خاص تبیین می شوند و بر تعریف و توضیح برنامه درسی و برنامه ریزی درسی اثر می گذارند؛بنابراین در برنامه ریزی درسی بر مبنای آموزش و پرورش اسلامی و ارائه الگویی در این خصوص یکی از کارهای ضروری در شرایط کنونی کشور است.

علوم انسانی، علوم تربیتی، برنامه ریزی درسی بومی، فلسفه آموزش و پرورش، الگوی برنامه درسی