مرتضی عرب سلمانی - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات پنبه کشور
محمد یوسف ناصری - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات پنبه کشور
داود نادری - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان

بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه یکی از مهمترین بیماریهـای پنبـه Verticillium . در استان گلستان می باشد . عامل این بیماری قارچdahliae kelb ایـن بیمـاری یـک (1,2,3 ) گـزارش شـده اسـت بیمــاری یــک چرخــه ای ) (monocyclic )بــوده و میــزان زاد مایــه (propagule ) اولیه عامل بیماری نقش مهمی در ظهور بیماری دارد (.5,14 علاوه بر زاد مایه اولیـه عوامـل مختلـف بیولـوژیکی و غیـر بیولوژیکی نیز بر ظهــور و شــــدت بیــــماری تــــاثیرگذار مـی باشند . خصوصیات فیزیکوشـیمیایی خـاک بـ ا تـاثیر بـر کـارایی مایـه(Inoculum ) اولیه بیماری، رشد میزبان، تحریک مقاومـت میزبـان و موجودات زنده خاک اثـر مهمـی بـر ظهـور، درصـد و شـدت بیمـاری پژمردگی ورتیسیسلیومی پنبه دارند (11 , 12 )پژمردگی ورتیسیلیومی با افزایش میزان پتاسیم در خاک تا حد نیـاز پنبـه کـاهش یافتـه و بـا افزایش ازت یا کاهش مقـدار آن افـزایش مـی یابـد (.10 ,12 )تـاثیر مقدار فسفر بسـتگی بـه سـطح پتاسـیم و ازت دارد . شـدت بیمـاری و میزان شیوع بیماری پژمردگی در خاکهای رسی شدید تـر از خاکهـای شنی است . پژمردگی ورتیسیلیومی با هدایت الکتریکی عصـاره اشـباع خاک (ECe )نسبت معکوس دارد . در خاکهای بـا هـدایت الکتریکـی پنج دسی زیمـنس بـر متـر کـاهش یافتـه و در خاکهـای بـا هـدایت الکتریکی 10 دسی زیمنس بـر متـر بسـیار کـم بـوده اسـت . هـدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک ایـــجــاد و بقاء انـدام مقـاوم قـارچ را تحت تاثیر قرار مـــی دهد ( 11,12,14 ) مطالعـات انجـام شـده در خیر استهبان در استان فارس نشـان داده اسـت کـه همبسـتگی بـین هدایت الکتریکی عصاره اشباع خـاک و درصـد کـربن آلـی بـا درصـد بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه منفی بوده و شیوع این بیمـاری در خاکهای رسـی بـا PH ، 8 تـا 8/7 مشـاهده شـده اسـت (3) کبالـت، مولیبدن مستقیماً بر تولید توکسین ورتیسیلین تاثیر گذاشته و مقدار آن را کاهش می دهند . در حالی که مس و روی مکانیسـم هـای دفـاعی گیاه را تحریک مـی کننـــد (12) میکـرو اسـکلروتهای قـارچ V.dahliae در خاک نقش مهمی در بقاء و تکمیل چرخه زنـدگی قـارچ دارند در حالی که میسیلیوم و کنیـدیومها، د ر خـارج از بافـت گیـاه بـه ســـرعت از بـــین مـــی رونـــد . کـــاربرد اوره و نمـــک هـــای آمونیوم دار در خاک سبب کاهش آلـودگی شـده اسـت . در حـالی کـه کاربرد کودهای نیترات دار باعـث افـزایش آلـودگی پنبـه بـه بیمـاری پژمردگی ورتیسـیلیومی مـی شـود . مناسـب تـرین PH بـرای رشـدقــــــارچ های V . albo - atrum ( ، PH = 6/5) V. dahliae ( 7 ـ pH =( 6 و قارچهـای V. tricorpus ، V. nigrescens و V . nubilum ( متغـیر و متمایل بــــه اسیــــدی ) گـزارش شـده است . آلودگی بوته پنبه توسط قارچ V . dahliae سبب جلوگیری از جذب پتاسیم توسط ریشه ها و انتقال آن به برگها شده و علائم ناشـی از کمبود پتاسیم شامل کلروز و نکروز در پهنک و حاشیه برگهـا ظـاهر می شود (.9,12 )به عبارت دیگر تعامل بین پتاسیم و اثرات آلودگی و ابتلا بوته پنبه به قارچ V . dahliae دو جانبه اسـت . کمبـود کلسـیم باعث کاهش قدرت رویش بذر و گیاهچه شده و حساسیت بیشتر آنهـا به عوامل بیماریزای مرگ گیاهچه می شود . علاوه بر مقدار پتاسـیم در خاک ، فشردگی خاک (Soil compaction )و رطوبت خاک اثـرات مهمی در توسعه و ظهور علائم بیماری پژمردگـی ورتیسـیلیومی پنبـه دارند (.11,12,14).