جواد لامعی هروانی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

در اکثر استانهای شمال غرب کشور منجمله زنجان اغلب بعد از برداشت گندم آبی 10) تیر لغایت 10 مرداد ) مزارع را شخم زده وتا کاشت محصولات بعدی زمین بدون پوشش رها و در بهار سال بعد سیب زمینی، لوبیا، پیاز و آفتابگردان در مزارع کشت می گردد . خلر و ماشک گیاهانی هستند که با توجه به کوتاهی طول مدت دوره رویشی 60-70) روز تا مرحله %50 گلدهی ) ، تحمل به سرما وخشکی، می توان آنها در برنامه کشت دوم بعد از برداشت گندم، جو و کلزا به جای آیش تابستانی قرار داده و علوفه آن را در مرحله %50 گلدهی ( نیمه دوم مهرماه ) ، به صورت چرای مستقیم، علوفه تر و یا کود سبز جهت افزایش حاصل خیزی خاک مورد استفاده قرار داد . با مدیریت صحیح کشت این گیاهان به عنوان کشت دوم، بذور حاصل از ریزش گندم و علف های هرز تابستانی، به همراه خلر و ما شک سبز شده و در صورت برگرداندن آن به خاک به عنوان کود سبز، ضمن کنترل زراعی علف های هرز و پاک شدن زمین، شرایط مناسب برای پایداری تولید سایر محصولات کشت بهاره و پائیزه فراهم می شود . بقایای گیاهی کود سبز به لحاظ دارا بودن عناصری نظیر ازت،فسفر،پتاس،بسیاری از عناصر ریز مغذی و همچنین ظرفیت تبادلی بالا و قابلیت حفظ رطوبت، در تولید محصولات کشاورزی نقش مهمی دارند . موجودات ریز خاک از بقایای گیاهان به عنوان منبع انرژی و غذایی استفاده نموده و با تولید گاز کربنیک، ترکیبات معدنی ومولکولهای آلی در تولید هوموس نقش موثری را ایفا می نمایند 3) و ).4 هیشل (5) در مطالعات خود چنین نتیجه گیری نمود که مقدار ازتی که توسط بقولات علوفه ای ودانه ای تثبیت می شود بسته به گونه مورد استفاده،منطقه، مقدار ازت غیر آلی خاک و نحوه مدیریت بسیار متفاوت است . پاور (7) ضمن پژوهشی ملاحظه نمودند که درصد زیادی از ازت موجود در بقایای سویا توسط محصول بعدی مصرف شد . بنابراین میزان بازیافت ازت از بقایای بقولات توسط محصولات بعدی بسته به نحوه مدیریت بقولات، شرایط اقلیمی و نوع خاک میتواند بسیار متفاوت باشد . کرونر و پاور (6) ضمن پژوهشی در شرق نبراسکا ملاحظه نمودند که با استفاده از ماشک گل خوشه ای به عنوان محصول پوششی تمامی نیازهای ذرت به ازت تامین گردید . استفاده از بقولات ممکن است بر فسفر خاک، کاتیون های خاک،و عناصر کم مصرف نیز تاثیر بگذارد . بقولاتی که ریشه عمیق دارند کلسیم و دیگر عناصر غذایی قسمتهای پایینی خاک را غالبا مصرف می کنند وآنها را مجددا به جریان می اندازند ودر نتیجه بر قابلیت دسترسی و استفاده از این عناصر توسط محصولات بعدی تاثیر می گذارند (2و3)