محمد محمدیان - محقق و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور - معاونت مازندران
مرتضی نصیری - محقق و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور - معاونت مازندران

بالا بودن هزینه تولید برنج ادامه کشت و کار و تولید این محصول راهبردی را در اراضی شالیزاری با چالش جدی مواجه ساخته است بطوریکه با ادامه روند فعلی در آینده ای نه چندان دور باید منتظر تغییر کاربری اراضی شالیزاری باشیم مگر اینکه تمهیدات خاصی در جهت افزایش بهره وری اراضی شالیزاری اندیشیده شود . از این رو در چند سال اخیر مؤسسه تحقیقات برنج کشور تلاش های زیادی را به منظور معرفی محصولاتی که در اراضی شالیزاری پس از برنج قابل کشت بوده و باعث افزایش بهره وری این اراضی شود، نموده است . بی تردید تغییر نظام کشت بدون در نظرگرفتن جنبه های مختلف زراعی ورود محصولات جدید امکان پذیر نمی باشد . از این رو سعی شده است تا همراه معرفی محصولات کشت دوم، تاثیر آنها بر روند تغییرات ( بیلان ) عناصر غذایی خاک اراضی شالیزاری مورد بررسی قرار گیرد . در این بین پتاسیم یکی از عناصر اصلی غذایی مورد نیاز برنج است که بعد از ازت، بیشتر از هر عنصر غذایی دیگر جذب می شود . پیش از این به علت پایین بودن عملکرد برنج، بیشتر خاکها توانایی تامین پتاسیم لازم برای سطوح پایین تولید را دارا بودند . بنابراین در بیشتر آزمایشات کودی پاسخ به کود پتاسیم منفی یا اندک بود . در ایران نیز آزمایش های کودی پتاسیم در شالیزارها نتایج مشابهی داشت ).1) ولی در طی دو دهه اخیر، کاهش قابل توجهی در پتاسیم قابل استفاده در نواحی مختلف ایران مشاهده شده است که دلایل عمده آن را می توان رواج استفاده از ارقام پرمحصول برنج، استفاده از آبهای زیرزمینی به جای آبهای سطحی که عرضه پتاسیم در مزارع را کاهش می دهد ( آبهای سطحی به ویژه رودخانه ها دارای مقادیر قابل توجهی ذرات خاک با پتاسیم معدنی می باشند ) افزایش میزان مصرف کودهای ازته و فسفره ( و استفاده محدود از کودهای پتاسیمی ) که باعث جذب مقادیر بیشتری از پتاسیم خاک می گردد و نیز حاکمیت نامناسب کشت و آبشویی فراوان پتاسیم ذکر نمود ).4) همچنین افزایش عملکرد ماده خشک حاصل از شیوه های جدید تولید در شالیزارها، غالباً باعث تشدید خروج پتاسیم از شالیزارها و منفی شدن موازنه ورود و خروج پتاسیم گردید . این روند به تدریج توانایی عرضه پتاسیم خاکها را کاهش داده و زمینه ساز بروز کمبود پتاسیم می گردد با توجه به افزایش سطح زیر کشت محصولات کشت دوم پس از برنج و از آنجائی که بیشتر کشاورزان از کودهای پتاسیمی چه در محصول برنج وچه در محصولات کشت دوم استفاده نمی کنند قطعاً تخلیه پتاسیم خاک های شالیزاری با روند سریعتری صورت خواهد گرفت . به منظور بررسی روند تغییرات پتاسیم قابل جذب خاک ( بیلان مثبت یا منفی ) در اراضی شالیزاری که پس از کشت محصول اصلی ( برنج ) به کشت محصولات دوم اختصاص می یابند، طرحی تحقیقاتی از سال زراعی 80-81 به مدت دو سال در مزارع تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران انجام شد .