حمیدرضا رحمانی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان
علیرضا مامن پوش - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان

امروزه آلودگی در بسیاری از نقاط دنیا، منابع آبی را از وضعیت قابل استفاده خارج ساخته است . در حال حاضر آلودگی آب سلامتی و حیات انسان و سایر موجودات زنده در کره زمین را تهدید میکندو اکوسیستم ها و زیستگاههای طبیعی را با خطر نابودی مواجه ساخته است . بنابراین بازنگری در وضعیت استفاده از آب و حفاظت از منابع آب در برابر آلودگی ها بخصوص در آستانه مواجه جهانی با بحران آب لازم و ضروری است . با اعمال ضوابط کنترل آلودگی و بکاربردن شیوه های حفاظت از منابع آب و بازیابی آبهای آلوده می توان بر مشکل کمبود آب و آلودگی آن فایق آمد . رشد روزافزون جمعیت و توسعه صنعت تاثیر زیادی در افزایش مصرف آب داشته است . تغییر کاربری اراضی همراه با موارد ذکر شده سبب تنزل کیفی آب رودخانه شده، بطوریکه وضع کیفی آب در پایین دست رودخانه بسیار نامطلوب می گردد . محل تخلیه جریان رودخانه زاینده رود، تالاب گاوخونی می باشد . رودخانه زاینده رود تحت تاثیر 3 نوع منبع آلاینده اصلیشامل آلاینده های کشاورزی ، صنعتی و شهری قرار می گیرد در تایوان بیش از 40 درصد رودخانه ها بطور متوسط تا شدید توسط پسابهای صنعتی آلوده شده اند و دارای استفاده مفید نیستند همچنین استفاده از آب آبیاری آلوده در ژاپن با غلظت کادمیم 0/5 تا 5 میلی گرم در لیتر سبب ایجاد بیماری ایتای - ایتای شده است . طبق این بررسی غلظت کادمیم در خاک بیش از یک میلی گرم بر کیلوگرم و دربرنج کشت شده بر این خاکها 0/4 تا 1 میلی گرم بر کیلوگرم بوده است با مطالعه 5 رودخانه منتهی به تالاب انزلی مشخص شد که تراکم جمعیت شهری، کاشت محصولات کشاورزی، استفاده بیش از 500 هزار تن کود شیمیایی در سال و پساب صنایع پراکنده منطقه در افت کیفیت این رودخانه بسیار موثر بوده است همچنین طی گزارشی در سال 2006 عامل کاربری کشاورزی 46 درصد و پساب های شهری و صنعتی 20 درصد از عوامل آلودگی رودخانه ها و دریاچه های ایالت تنسی ایالات متحده آمریکا عنوان شده است یکی از منابع آلاینده که توسط فعالیتهای کشاورزی به محیط وارد می شود کود های شیمیایی است . زاینده رود بزرگترین جریان دائمی آب شیرین فلات مرکزی ایران تامین کننده آب مورد نیاز بیش از 2/5 میلیون نفر از جمعیت ساکن در استانهای اصفهان و چهار محال بختیاری است . میزان مصرف کودهای شیمیایی مختلف در اراضی آبخور حوضه زاینده رود 220) هزار هکتار ) بالغ بر صد هزار تن است . از طرفی حجم آب مصرفی توسط بخش کشاورزی از زاینده رود شامل آبها ی سطحی وزیر زمینی بالغ بر 440 میلیون متر مکعب در سال است که بخشی از آن به صورت زه آب کشاورزی که حاوی املاح محلول فسفر، ازت، سموم کشاورزی و عناصر سنگین است به آبهای سطحی می پیوندد . نیترات و فسفات دو ترکیب مهمی هستند که توسط کودهای شیمیائی ایجاد و موجب آلودگی محیط از جمله منابع آب می شوند . غلظت نامطلوب نیتروژن که نهایتا به منابع آب وارد می شود از دو جنبه بهداشتی و بوم شناختی مشکل آفرین است . مشکلات ناشی از فرم انحلال ناپذیر فسفر عمدتا به وجود غلظتهای نامطلوب آن در آب زهکش مربوط می شود . بنابر این اثر آلوده کنندگی فسفات محدود به اثر غنی شدن آبها می شود . با توجه به اینکه بخش عظیمی از ترکیبات فسفاته و ازته توسط رواناب و زهکش کشاورزی وارد می شود، می توان انتقال مقدار زیادی از این ترکیبات را به پایین دست رودخانه و تالاب گاوخونی انتظار داشت