معصومه نیرآبادی - کارشناس ارشد، دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران
کریم سلیمانی - دانشیارعضوهیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران

در این پژوهش، اختلافات بین دو کشور ایران و افغانستان بر سر تقسیم آب رودخانه هیرمند در دوره رضاشاه پهلوی بررسی شده است. می توان گفت قبل از جدایی افغانستان از ایران، مشکلی برسر نحوه استفاده از آب هیرمند وجود نداشت، ولی بعدها بر سر این مساله اختلافاتی بروز نمود و به عنوان یکی از مهم ترین مسایل موجود در تاریخ یکصد ساله اخیر روابط بین ایران و افغانستان، مطرح شد. این موضوع را شاید بتوان به این خاطر دانست که افغانستان رودخانه هیرمند را یک رودخانه داخلی دانسته و از آنجایی که سرچشمه های این رود در داخل این کشور شکل می گیرد، لذا برای ایران سهمی از این رود قایل نیست و این موضوع همیشه موجب کدورت در روابط دو کشور بوده است. اما هم زمان با شکل گیری حکومت پهلوی، تغییرات اساسی و مهمی نیز، در زمینه های مختلف درافغانستان پدید آمد که در پی آن، روابط بین دو کشور وارد مرحله جدیدی شد. در این برهه زمانی رضاشاه با در پیش گرفتن سیاست مسالمت آمیزِ همراه با صلح در روابط خارجی، تلاش کرد، روابط خود با همسایگانش از جمله افغانستان را بهبود و توسعه بخشد. سعی وی بر این بود که اختلافات فی مابین را از میان برداشته و با عقد قراردادهایی که به بر طرف شدن اختلافات مخصوصا بر سر تقسیم آب هیرمند، منجر می شد، قدم در راه گسترش و بهبود بیش از پیش روابط سازنده با افغان ها بگذارد. بنابراین فصل جدیدی از روابط بین دو کشور آغاز شد. هرچند که این تلاش ها چندان هم سازنده نبود و نتایج آن موقت بود. با توجه به اهمیت این موضوع، در این پژوهش با بهره گیری از روش تاریخی و توصیفی و با تکیه بر اسناد وزرات امورخارجه و سازمان اسناد ملی ایران تلاش شده تا از کیفیت راه حل های به کار رفته توسط این دو کشور در ارتباط با مسئله هیرمند، آگاهی حاصل شود.

روابط خارجی، رضاشاه، افغانستان، رودخانه هیرمند، پهلوی اول